Bakja ekinlerine adamlaryň bolan islegi ýokarydyr. Ýokary isleg bildirilip iýilýän we köp möçberde ösdürilip ýetişdirilýän bakja ekinleriň biri hem garpyzdyr.
Garpyzyň ata watany Afrika, Günorta we Merkezi Amerika hasaplanylýar. Ol kädiler maşgalasyna degişlidir. Onuň iýmitlik, mal üçin garpyz, ýabany garpyz we murtsyz garpyz ýaly görnüşleri bardyr.
Garpyz ekiljek meýdanlarda ilki bilen tekizleýiş işlerini agrotehnikanyň talaplaryna laýyklykda geçirmeli. Soňra ýerlerde oktýabr-dekabr aýlary aralygynda çuňlugy 30-32 sm edip, güýz sürümini geçirmeli. Sürümiň aşagyna 20-40 tonna/ga çüýrän ders, 400-500 kg/ga superfosfat we 100 kg/ga kaliý dökünini bermeli.
Gyş öz ornuny ýaza geçirenden soň ýagny, mart aýynyň ahyryndan başlap aprel aýynyň başyna çenli ýerlerde agrotehniki çäreler geçirilýär. Garpyz ekiljek meýdanda topragyň ýylylygy 12-15 gradusa ýetende ony ekmeklik amatly hasaplanylýar.
Garpyz irki möhletlerde ekilende onuň çigitleri 3-4 sm çuňlukda gömülýär. Ol gögerip 2-3 sany hakyky ýaprak çykarandan soň olar ýekelenýär. Ösüş döwründe garpyzy zyýan beriji mör-möjeklerden we beýleki dürli kesellerden goramaklyk zerurdyr.
Garpyzyň miweleriniň düzüminde 8-12,5% gury maddalar, 0,8-2,0% pektin maddalar, 1,2-1,5% kletçatka we 5,8-11,0% şeker saklanýar. Garpyzy uzak wagtlap saklap bolýar we ony gaýtadan işlenende garpyz baly, garpyz şerbedi, toşap ýaly peýdaly önümler alynýar. Şeýle hem onuň miwesinde 88-92% suw saklanýar.
Suwarymly ekerançylykda ösdürilip ýetişdirilen garpyzdan tapawutlylykda çöllük ýerlerde ösdürilip ýetişdirilen garpyzyň miwesinde suw az saklanýar, ýagny 78-84 %-dir. Çöllük ýerlerdäki garpyzyň miweleri kiçi, paçagy ýuka bolýar.
Ýaşy 40-dan geçen adamlara garpyzy köp iýmeklik has-da peýdalydyr. Sebäbi garpyz ylmy maglumatlara görä, sary getirmäniň, sary gaýnamanyň, böwreklerde we ötde daşlaryň ýygnanmagynyň öňüni alýar. Hünärmenler süýji keselli we gastrit bolan adamlara hem garpyzy iýmekligi maslahat berýärler.
Garpyzyň kiçisine godalak diýilýär. Onuň pazyly bolsa baka goýulan öküzi tiz semredýär.
Medet Tejenow,
S.A.Nyýazow adyndaky TOHU-nyň talyby.
Türkmenistan tebigy gazyny Orta we Ãakyn Gündogar ýurtlaryna üstaÅŸyr ibermekçi