Goşgy ýazmak adamlara öz duýgularyny, pikirlerini we tebigaty synlayşyny iň çuňňur we çeper usulda beýan etmäge mümkinçilik berýän gadymy sungatdyr. Goşgy ýazmak – diňe bir sözleri hatara düzmek däl-de, eýsem duýgyny ritm we aýdym-saz arkaly beýan etmegiň usulydyr. Goşgylar gurluşy, temasy we wezni boýunça köp sanly toparlara bölünýär. Türkmen edebiýatynda goşgy iň gadymy we esasy edebi görnüşleriň biridir. Ol Magtymguly Pyragy, Seýitnazar Seýdi, Mollanepes ýaly nusgawy şahyrlarymyzyň we häzirki zaman şahyrlarymyzyň döredijiliginde giňden ulanylýar.
Goşgy diňe bir ýazmaça edebiýat däl, eýsem, dessanlarda, aýdym-sazlarda we halk döredijiliginde-de möhüm orny eýeleýär.
Siziň haýsy şahyryň ýa-da goşgynyň görnüşi (mysal üçin, gazal, rubagy we ş.m.) barada has köp bilmek isleýändigiňiz gyzykly bolardy.
Türkmen we gündogar edebiýaty üçin esasy we taryhy ähmiýeti bolan görnüşleri bardyr. Olaryň biri hem mustezatdyr.
Mustezat (Arapçadan gelip, manysy “artdyrylan, goşulan” diýmekdir) Gündogar şygyrýetinde giňden ýaýran bir bent görnüşli şygyrdyr. Bu görnüş özüniň üýtgeşik gurluşy bilen tapawutlanýar we aýdym-saz bilen ýakyn baglanyşykda bolupdyr.
Esasy Aýratynlyklary
Mustezat şygyrynyň iň esasy aýratynlygy, her bir ýa-da käbir setirleriň ahyryna goşmaça (artykmaç) gysga setiriň goşulmagydyr.
Uzyn Setir: Bu, bentleriň esasy, doly setiridir. Adatça, beýleki şygyr görnüşlerindäki ýaly bellibir aruz wezninde bolýar.
Gysga Setir: Her uzyn setiriň ahyryna goşulýan, uzyn setirden gysgarak bolan setirdir. Ziyade (artykma) diýlip hem atlandyrylýar.
Kapiýa: Uzyn setirler öz aralarynda, gysga setirler hem öz aralarynda aýratynlykda kapiýalaşýar. Şeýlelikde, iki sany bir-birine bagly bolan, ýöne uzynlygy we käwagt wezni bilen tapawutlanýan ritm döreýär.
Edebiýatdaky orny we taryhy
Mustezat ilkinji gezek arap poeziýasynda ýüze çykýar, soňra bolsa pars we türk edebiýatyna, şol sanda türkmen edebiýatyna-da aralaşýar.
Türkmen edebiýatynda: türkmen poeziýasynda bu görnüş beýleki klassiki görnüşler (gazal, kasyd) ýaly giň ýaýramasa-da, käbir şahyrlaryň eserlerinde duş gelýär. Ol esasan wezin, ritm we aýdym-saz bilen baglanyşykly ýerlerde ulanylypdyr.
Aýdym-saz bilen baglanyşygy: Mustezat gurluşy aýdym-saz üçin örän amatlydyr. Uzyn setir esasy melodiýany, gysga setir bolsa bir hili görnüşiň gutarnygyny ýa-da seslenmäni döredip, has ritmiki we güýçli täsir galdyrýar.
Mustezatyň ähmiýeti
Mustezat şygyr şahyrlara aňlatma mümkinçiligini giňeltmäge we esasy setiriň mazmunyny gysga, ýiti sözler bilen güýçlendirmäge ýa-da doly tamamlamaga mümkinçilik berýär. Gysga setir, esasy setiriň manysynyň ýa-da duýgusynyň çür depesi ýaly bolup hyzmat edýär. Bu, şygyra aýratyn bir duýgudaşlyk we dinamika berýär.
Mustezat, gündogar edebiýatynyň çeper we gurluş taýdan baýdygyny görkezýän, ritm we mazmun taýdan özboluşly bir şygyr görnüşidir.
Gülüstan Godarowa,
Seýitnazar Seýdi adyndaky Türkmen döwlet mugallymçylyk institutynyň 3-nji ýyl talyby.