Eger-de siz entegem kitaba diňe bir maglumat çeşmesi hökmünde seredýän bolsaňyz, onda bu makala elbetde siziň üçin. Kitap diňe bir ony döreden awtory ýa-da neşirçini däl-de, eýsem eseriň bagyşlanan tutuş bir pudagyny ýa-da döwrüni wasp edip, sungat eserine öwrülip biler. Şeýle mysallar diňe bir geň galdyryjy we özüne çekiji bolman, eýsem has uly üstünliklere gazanmaklyga ylham bolup bilýär. Bu kitaplaryň arasynda fantastiki žanrlaryň ýokdugyna garamazdan, olaryň barlygyny ylmy fantastika diýip atlandyryp bolar. Sözümiz gury bolmaz ýaly dünýädäki iň üýtgeşik kitaplaryň sanawyny seredeliň:
- “Meniň kakam Junglýada”
2015-nji ýylda Argentinanyň neşirýaty “Kitap – agaç – kitap” atly umytsyz taslamany durmuşa geçirmeklige karar berdi. Onuň düýp manysy, gaýtadan işlenen kagyzdan dokalan tohumlar we ekologiki syýa bilen çagalaryň kitaplaryny neşir etmekden ybaratdy. Şeýle kitaby okanyňyzdan soň, ony bagyňyza ekip bilersiňiz we birneme wagt geçenden soň agaç öser. Ene-atalar çagalara kitap öndürmegiň siklini, şeýle hem tokaý goramagyň ähmiýetini görkezmek mümkinçiliginiň ideýasyny haladylar we taslama gaty üstünlikli boldy. Üç ýyl bäri neşirýat, meşhur bolan şunuň ýaly kitaplaryň onlarçasyny neşir etdi.
- “Suw içýän kitap”
Bu üýtgeşik kiçijik zady ABŞ-ly himik Tereza Dankowiç döredipdi. Suw süzgüji hökmünde ulanyp boljakdygy bu kitabyň ajaýyplygydyr. Her sahypa diňe bir hapa suwy arassalamaga däl, eýsem zyýanly bakteriýalary hem duzlamaga ukyply kümüş bölejikleriň inçe örtügi bilen ýörite siňdiriji materialdan ýasalýar, şeýlelik bilen agyz suwunyň hilini ýokarlandyrýar. Her sahypa ýüzlerçe litre çenli suwy üstünden geçirip biler we adamzadyň ähli zerurlyklaryny göz öňünde tutup, bir kitap 4 ýyla ýeterlik bolar. Beýleki zatlar bilen birlikde, dürli suwuklyklarda bar bolan howply bakteriýalaryň adam bedenine ýaramaz täsiri barada eser özüne çekiji görnüşde aýdýar. Syýa hiç hili galyndy galdyrmaýan ygtybarly organiki materialdan ýasalýar.
- “Tunel kitaby”
Bu kitap üç ölçegli kitaplary döretmekligiň üstünde işleýän Filadelfiýaly suratkeş Mariýa Pisanonyň iň meşhur eseri. Bu eser Nýu-York bilen Nýu-Jersini birleşdirýän ýerasty tuneliň döredilmeginiň taryhyny aýdyň görkezýär. Daşynda tuneliň gurluşygy üçin zerur bolan alty million plitka we içki tarapynda geçmişiň we şu günüň sürüjileriniň ýaşaýan hakyky suwasty dünýäsi şekillendirilipdir. Kitap açylanda iki metrden gowrak uzynlygy alýar.
- “ Tagamly kitap”
Dizaýner Nik Bampton ýakymly ysly zatlary saklamagyň ussat usulyny oýlap tapdy. Adaty bolmadyk nahar kitabynyň her sahypasynda belli bir tagam bar. Olary niýetlenen maksatlar üçin ulanmak üçin diňe gerekli kagyzy ýyrtyp, gazana atmaly. Çyglylyga sezewar bolanda iýilýän kagyz, belli bir mukdarda ysly maddalary galdyryp, doly erär. Maggi kompaniýasy Nikiň pikirinden ugur alana meňzeýär, çünki ol soňky wagtlarda gowrulýan towuk göwüsini örtmek üçin şuňa meňzeş ýakymly ysly kagyzlary öndürip başlady.
- “Bişirilýän kitap”
Horwatiýaly redaktorlaryň neşiri. Olar özboluşly nahar kitabyny döretdiler. Ýagny, ilkibaşda kitabyň simwollary görünmeýär. Haçan-da howur peçde birneme bişirilenden soňra kitapda reseptler peýda bolup başlaýar. Alada etmäň, neşir ýylylyga çydamly materialdan ýasaldy, şonuň üçin kitaby ýylylyk kitaba zyýan bermez.
- “Onlaýn ýagdaýdaky gyz”
Amerikan fantastik ýazyjysy Jeýms Tripri (lakamy Elis Şeldon) tarapyndan döredilen doly hukukly interaktiw synag kitaby. Kitap köp sanly datçik bilen enjamlaşdyrylan duýgur okyjydyr. Kit bilen gelýän ýörite ýelek bilen baglanyşýarlar we hekaýanyň iň esasy pursatlarynda öz işlerine başlaýarlar: titreýärler, bedene basýarlar, aýry-aýry ýerleri gyzdyrýarlar ýa-da sowadýarlar. Şeýlelik bilen, okyjy baş gahrymanyň ähli duýgularyny fiziki taýdan duýýar. Şeýle ruhy baglanyşyk esere başgaça düşünmäge kömek edýär – hekaýa hakykatdanam toslama gyz däl-de, okyjy bilen bolup geçýän ýaly täsir galdyrýar.
- “Kagyz wikipediýa”
Muňa ynanmak kyn, ýöne bu kitapda portalyň internet wersiýasynda çap edilen ähli makalalar bar. Bir üýtgeşik kitapda köp sanly materiallary saklamak üçin bäş müň sahypa gerekdi.”Kagyz Wikipediýa” dünýä inenden soň, neşir derrew dünýäniň iň uly kitaby hökmünde Ginnesiň rekordlar kitabyna girdi. Şeýle ýakyndan üns bermegiň netijesinde neşirýatçy Rob Metyusyň bu kitaby diňe ähliumumy ykrar etmek we rekordlar ýazgysyny täzelemek maksady bilen döredendigine ynanýanlar hem bar.
- “Geliş”
Awstraliýaly ýazyjy we suratkeş Şon Tan 2006-njy ýylda grafiki roman döretmegi başardy. Ol ýekeje sözem ýazylmadyk köptaraply, göwni göteriji fantazmagoriki eser. Muňa ynanmak kyn, ýöne eser käbir aýratyn nyşanlary bolaýmasa hiç hili çap edilen nyşanlary bolmadyk 120 ak we gara sahypadan ybarat hekaýa bolup, daşary ýurtlara gidýänleriň we gelýänleriň pajygaly ykbaly barada doly maglumat berýär. Ähli duýgular has takyk tassyklanan takyk suratlar arkaly berilýär. “Geliş” Angumele halkara komiks festiwalynda esasy baýragy aldy.
- “Kodlar agajy”
Amerikaly ýazyjy Jonatan Safran Foeriň synag romany, onuň sýužeti ýewreý suratkeşi we ýazyjysy Brýuno Şulsanyň ömrüniň soňky günleri barada gürrüň berýär. Kitap gipertekst görnüşinde ýazylypdyr we köp sanly kesilen sahypalar görnüşinde çap edilipdir. Ýazyjynyň pikiriçe, bu okyjynyň ägirt uly söz böleginden hakyky manysyny aýyrmagy öwrenmegi üçin edilýär. Bu adatdan daşary çemeleşme sebäpli, Brýunonyň hekaýasynda iň köp ýaýran ösüş ýollary bar. Şeýle-de bolsa, olaryň hiç biriniň hem 100% dogrulygy tassyklanmady.
- “Hereketli siluetler”
Ýapon ýazyjylary Megumi Kajiwara we Tasuhiko Nejimanyň çagalar üçin hekaýalar ýygyndysy. Bu sungat eseri Şon Tanyň kitabyna meňzeýär – bu ýerde-de awtorlar öwrenişen sözlerimizden düýbünden ýüz öwürýärler. Olary ýerine we düşýän ýagtylyga baglylykda adatdan daşary şekilleri alýan oýulan şekiller çalyşýar. Sahypalarda boýalan şekiller sazlaşykly baglanyşýarlar we şeýlelik bilen doly hekaýa alynýar.
Bularyň ählisi ýöne ýere edilen iş däl. Ýazyjylaryň özlerine görä, şeýle ownuk hileler kitaba bolan düşünjäni üýtgetmäge, şeýle hem täsirleri uzak wagtlap ýatda saklanjak adaty bolmadyk bir wakany gürrüň bermäge kömek edýär.
Laçyn Mirabowa,
Türkmen oba hojalyk institutynyň
Kompýuter tehnologiýasy kafedrasynyň mugallymy
Global pandemiýa şertleri tamamlanandan soňra haýsy ýurda syýahata gitsem diýýänler we syýahat etmegi söýýänleriň sahypasy
