Mekdebe çenli bilim: geljegiň binýady

Hä­zir­ki wagt­da dur­mu­şyň äh­li ugur­la­ryn­da ge­çi­ril­ýän düýp­li öz­ge­riş­lik­ler ýur­du­my­zyň ylym ul­ga­my­nyň öňün­de tä­ze we­zi­pe­le­ri goý­ýar we ýo­ka­ry hü­när­li yl­my iş­gär­le­ri taý­ýar­la­ma­gy ta­lap ed­ýär. Ýur­duň yk­dy­sa­dy­ýe­ti­ni we dur­muş ul­ga­my­ny ýo­ka­ry hü­när­li yl­my iş­gär­ler bi­len üp­jün et­mek, yl­my-teh­ni­ki ösü­şiň döw­let mak­sat­na­ma­la­ry­ny ne­ti­je­li dur­mu­şa ge­çir­mek mak­sa­dy bi­len ylym-bi­lim eda­ra­la­ry­nyň iş­gär­le­ri­niň yl­my we mu­gal­lym­çy­lyk hü­nä­ri­niň de­re­je­si ýo­kar­lan­dy­ryl­ýar.

Hä­zir­ki wagt­da Türk­me­nis­ta­nyň ylym-bi­lim eda­ra­la­ry bi­lim ber­me­giň döw­re­bap mümkinçiligini işjeň ösdürýärler.  Mekdebe çenli bilim — çaganyň durmuşynda iň ilkinji we iň möhüm synp. Bu döwür diňe okuw başlangyjy däl, eýsem onuň şahsyýetiniň, dünýägaraýşynyň hem ruhy-psihologik ösüşiniň esasydyr. Çaganyň ilkinji durmuş tejribesi, ilkinji okuw endikleri hem hut şu ýaşda kemala gelýär.

1. Mekdebe çenli döwrüň aýratynlygy

Mekdebe çenli ýaş (3–6 ýaş) çaga ösüşiniň iň depginli döwrüdir. Çaga öz daş-töweregini öwrenmäge höweslidir, täze zatlary bada-bat kabul edýär we aňynda saklaýar. Şeýle mümkinçilikler bolsa onuň zehininiň dürli ugurlarda açylmagyna şert döredýär.

2. Terbiýe we ösüşiň ugry

Mekdebe çenli bilim diňe okap-ýazmagy öwretmek däl, ol giň düşünjeli ösüş programmasydyr. Bu ugurlar öňe çykýar:

Dil ösüşi: geplemek, diňlemek, düşünmek;
Akyl ýetirijilik ösüşi: pikirlenmek, deňeşdirmek, netijä gelmek;
Hereketli ösüş: inçe we giň hereket endikleri;
Durmuş-emosional ösüş: aragatnaşyk, hyzmatdaşlyk, özüni dolandyrmak;
Çeperçilik we döredijilik: surat çekmek, saz diňlemek, gurnama işleri.

Bu ugurlaryň her biri çaga geljekde bilim ýolunda üstünlikli bolmak üçin möhüm bolup durýar.

3. Oýun – esasy okuw usuly

Oýunlar mekdebe çenli bilimde esasy gurallaryň biridir. Oýun arkaly çaga:

* ünsüni jemleýär,
* pikirini beýan edýär,
* mesele çözýär,
* beýleki çagalar bilen aragatnaşyk gurýar.

Oýunlaryň üsti bilen öwredilen zat çaga üçin has çalt we tebigy kabul edilýär.

4. Mugallymyň we maşgalanyň orny

Mekdebe çenli döwürde terbiýeçi mugallymlaryň hem, ene-atalaryň hem roly deň derejede wajypdyr. Terbiýeçi çaga bilim berýär, maşgala bolsa onuň dowamly ösüşine goldaw berýär. Maşgalanyň yzygiderli gatnaşmagy çaga ösüşini iki esse tizleşdirýär.

5. Geljege gönükdirilen maýa

Mekdebe çenli bilim — jemgyýetiň iň peýdaly maýasydyr. Bu döwürde berlen terbiýe we bilim:

* çaganyň geljekki okuw üstünliklerine,
* jemgyýete uýgunlaşmagyna,
* zehininiň doly açylmagyna,
* döredijilikli we garaşsyz pikirlenmesine  ýol açýar.

Ber­ka­rar döw­le­tiň tä­ze eý­ýa­my­nyň Gal­ky­ny­şy döw­rün­de ýur­du­my­zyň içe­ri we da­şa­ry sy­ýa­sa­tyn­da uly ösüş­ler ga­za­nyl­ýar, şeý­le hem eziz Di­ýa­ry­myz­da ylym-bi­lim ul­gam­la­ry­ny döw­re­bap ös­dür­mek iş­le­ri ýo­ka­ry de­re­je­de al­nyp ba­ryl­ýar. Dün­ýä­niň öň­de­ba­ry­jy ýurt­la­ry­nyň tej­ri­be­le­ri öw­re­ni­lip, yl­myň ile­ri tu­tul­ýan ugur­la­ry kes­git­le­nil­di. Yl­myň, teh­ni­ka­nyň we teh­no­lo­gi­ýa­nyň iň soň­ky ga­za­nan­la­ry yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­ze, se­na­ga­ty­my­za, oba ho­ja­ly­gy­na, gur­lu­şyk, bi­na­gär­lik, seýs­mo­lo­gi­ýa, hi­mi­ýa, geo­lo­gi­ýa, ne­bit­gaz, luk­man­çy­lyk, bi­lim ul­gam­la­ry­na giň­den or­naş­dy­ryl­ýar. Mu­nuň özi ylym ul­ga­myn­da tä­ze yl­my-bar­lag­la­ryň ama­la aşy­ryl­ma­gy­na we ýur­du­my­zyň gül­läp ös­me­gi­ne uly iter­gi ber­ýär.

Aýna Şaýarowa, 

Aman Kekilow adyndaky Mugallymçylyk mekdebiniň Mekdep we mekdebe çenli pedagogika we psihologiýa usuly birleşmesiniň pedagogika we psihologiýa mugallymy.