Alymlar tarapyndan 1967-nji ýylda bolandygy çaklanylýan, ýöne öň görülmedik mineral görnüşler dünýäniň iň uly göwher käninde tapyldy. Botswanadaky Orapa käniniň 660 km çuňlugyndan gazylyp, göwherden tapylan mineral “davemaoite” diýlip atlandyryldy. Hünärmenler sorag edilýän mineralyň dünýä taryhynyň soňky bir ýarym milliard ýylyny açýandygyny we ýeriň çuňlugy barada örän möhüm maglumatlary öz içine alýandygyny mälim etdiler.
Afrikanyň günortasynda ýerleşýän Botswanada tapylan gadymy göwher, ozal görmedik we Ýeriň çuňlugyndan gelýän mineralyň bardygyny mälim etdi. Dünýädäki iň uly göwher kän hasaplanýan Botswananyň Orapa şäherinde gazylan göwheriň ini 4 millimetr, agramy 81 milligramdygy mälim edildi. Şeýle-de bolsa, göwheriň 1987-nji ýylda Kaliforniýa Tehnologiýa Institutynda gymmat bahaly daşlaryň üstünde işleýän alyma satylandygy mälim edildi. Şeýle-de bolsa, satyjy ýa-da alym göwheriň şu wagta çenli nähili üýtgeşikdigine düşünmändir. ABŞ-nyň Kaliforniýa ştatynyň Los-Anjeles şäheriniň tebigy taryhy muzeýinde ýerleşýän bu göwher, Newada uniwersitetinden alym, Oliwer Çauner tarapyndan analiz edildi.
Beýleki tarapdan, göwherleriň köpüsi ýerden 120 bilen 250 kilometr aralygynda çuňlukda emele gelýär. “Super-deep” diýilýän has gymmatly göwher, ýeriň aşagyndan 660 km aşakda ýerleşýän aşaky mantiýada emele gelýär.
“Science” žurnalynda çap edilen gözlegiň çäginde Çauner we onuň kärdeşleri rentgen şöhleleri ulanyp Botswana göwherine seredip, içerde galan başga bir mineralyň kiçijik kristallaryny tapdylar. Gözlegçiler göwheri kesmek we bu kristallary aýyrmak üçin lazer ulanyp, köpçülik spektrometri diýilýän usuly ulandylar.
Kiçijik kristallaryň aşaky mantiýada bar bolmagy teoriýa edilen, ýöne öň hiç wagt görülmedik kalsiý silikatyň bir görnüşi ýüze çykaryldy. Alymlar esasan kalsiýden, kremniden we kisloroddan ybarat bu himiki kombinasiýanyň diňe aşaky mantiýada başdan geçirilýän aşa agyr şertlerde emele gelip biljekdigini, basyşyň Ýeriň üstünden 200,000 esse ýokarydygyny düşündirdiler. Ýerüsti şertlerde kalsiý silikat, wollastonit diýilýän iňňe ýaly kristallary bolan ak mineral hökmünde ulanylýar.
Çauner we kärdeşleri Karnegi Ylymlar Institutynyň geology Ho-Kwang Deýw Maonyň hormatyna täze kalsiý silikat mineralyny “davemaoit” diýip atlandyrdylar. Netijede, “davemaoid” Ýeriň aşaky mantiýasynyň takmynan 5 göterimini düzýär öýdülýär. Alymlar bu mineralyň uran, tori we kaliý-40 ýaly radioaktiw elementleri hem saklap biljekdigini pikir edýärler.
TDHÇMB-nyň söwdalarynda geleşikleriň 38-si hasaba alyndy