| IV | Yaruk Yaz Faslın Uluğ Buğra Han Ögdisin Ayur | 4.PASYLLARYÑ SOLTANY ÝAZ PASLYNYÑ WE ULUG BUGRA HANYÑ WASPYNY BEÝAN EDER |
| 63 | Toğardın ese keldi öÅ‹dün yeli, ajun etgüke açtı uştmah yolı |
63.Gündogardan ösdi saba ýelleri,
Dünýäde açyldy uçmah ýollary. |
| 64 | Yağız yer yıpar toldı kâfûr kitip, bezenmek tiler dünyâ körkin itip |
64.Ýagyz ýer ýypar doldy, gidip ol gyş,
Dünýä görklük geýdi – bezegdir nagyş. |
| 65 | İrinçig kışığ sürdi yazkı esin, yaruk yaz yana kurdı devlet yasın |
65.Hoşamaý ýel sürdi ol gara gyşy,
Janlan döwletli ýaz – pasyllar başy. |
| 66 | Yaşık yandı bolğay yana ornıÅ‹a, balık kudrukındın kozı burnıÅ‹a |
66.Ýaşyk ýandy, bolgaý ýene ornunda,
Balyk guýrugyndan – guzy burnunda. |
| 67 | Kurımış yığaçlar tonandı yaşıl, bezendi yipün al sarığ kök kızıl |
67.Guran agaçlaram donlandy ýaşyl,
Gör, bezendi: mor, al, sary, gök, gyzyl. |
| 68 | Yağız yer yaşıl torku yüzke badı, hıtay arkışı yadtı tavğaç edi |
68.Ýagyz ýer ýaşyl ýüpek basgy ýüze,
Hytaý argyş ýaýdy, tabgaç atlaza. |
| 69 | Yazı tağ kır oprı töşendi yadıp, itindi kolı kaşı kök al kedip |
69.Dagdyr düz, gyr hem jar gök düşek ýaýdy,
Barça zat özüne al-ýaşyl geýdi. |
| 70 | Tümen tü çeçekler yazıldı küle, yıpar toldı kâfûr ajun yıd bile |
70.Müň tümen çiçekler gülüp açyldy,
Ýypar ysy dört bir ýana saçyldy. |
| 71 | Sabâ yeli koptı karanfil yıdın, ajun barça bütrü yıpar burdı kin |
71.Saba ýeli gopdy bägül ys bilen,
Dünýä doldy müşkden, hoştapdyr kileň. |
| 72 | Kaz ördek kuğu kıl kalıkığ tudı, kakılayu kaynar yokaru kodı |
72.Ördek gaz, gylguýruk guwdan bir owaz:
“Pasyllaryň soltanysyň – bahar-ýaz!” |
| 73 | Kayusı kopar kör kayusı konar, kayusı çapar kör kayu suv içer |
73.Biri gopar, ol birisi hem gonar,
Biri çapar, biri, gör, suwdan ganar. |
| 74 | Kökiş turna kökte ünün yaÅ‹kular, tizilmiş titir teg uçar yelgürer |
74.Gökguş, durna gökde üýnün ýaňkylar,
Toýnuk gurap uçar, titir dek olar. |
| 75 | Ular kuş ünin tüzdi ünder işin, silig kız okır teg köÅ‹ül bermişin |
75.Guşlar üýnün düzüp, ündär duşuny,
Çagyr uly gyz dek köňül hoşuny. |
| 76 | Ünin ötti keklik küler katğura, kızıl ağzı kan teg kaşı kap kara |
76.Käkilik saýraýar, gülýän dek gör-ä,
Agzy gyzyl gan dek, gaşy gap-gara. |
| 77 | Kara çumğuk ötti sata tumşukın, üni oğlağu kız üni teg yakın |
77.Gara çumguk tutdy tumşugyn öňe,
Näzenin gyz sesi – gulak sal siňe. |
| 78 | Çeçeklikte sandvaç öter miÅ‹ ünün, okır sûr-ı ibri tünün hem künün |
78.Bakjada bilbiliň müň bir owazy,
Gije-gündiz çalar üýtgeşik sazy. |
| 79 | Elik külmiz oynar çeçekler öze, sığun muyğak ağnar yorır tep keze |
79.Çürçüri oýnaýar güller üstünde,
Keýik bökjekleýär ýaryş kastynda. |
| 80 | Kalık kaşı tügdi közi yaş saçar, çeçek yazdı yüz kör küler katğurar |
80.Galyk gaşyn düwdi, gözi ýaş saçar,
Gülýän güller hoşal, ýüzlerin açar. |
| 81 | Bu üdte ajun öz öziÅ‹e bakıp, küvenip sevinip ediÅ‹e bakıp |
81.Şol wagt bu dünýä bakdy özüne,
Göz aýlady giden hazynasyna. |
| 82 | Eletü maÅ‹a açtı dünyâ sözin, ayu körmediÅ‹mü bu hakan yüzin |
82.Gördi, açdy maňa dünýä sözüni,
“Görmediňmi sen bu hakan ýüzüni?” |
| 83 | Udır erdiÅ‹ erse tur aç emdi köz, eşitmediÅ‹ erse eşit mende söz |
83.Ukudamyň, tur, aç indi gözüňi,
Eşitmedik bolsaň, eşit sözümi. |
| 84 | Tümen yılda berü tul erdim tulas, bu tul tonı suçlup ürüÅ‹ kedtim as |
84.Ençe ýyldan bäri dul men, ýeke-täk,
Dul donun taşladym, geýdim orna ak. |
| 85 | Bezendim begim boldı hakan uluğ, ötündüm munu kolsa cânım yuluğ |
85.Bezendim, meň begim uly hakandyr,
Oň ýoluna ähli zadym gurbandyr. |
| 86 | Bulıt kökredi urdı nevbet tuğı, yaşın yaşnadı tarttı hakan tiğı |
86.Gök kükredi urdy nobat tuguny,
Ýyldyrym hem dartdy hakan tygyny. |
| 87 | Biri kında çıktı sunup el tutar, biri küsi çavı ajunka yeter |
87.Biri gyndan çykdy, il hödür etdi,
Biri at-owazyn dünýä äkitdi. |
| 88 | Ajun tuttı tavğaç uluğ buğra han, kutadsu atı bersü iki cihân |
88.Dünýäde at tutdy Ulug Bugra han,
Gutly ady bersin, goý, iki jahan. |
| 89 | Ay din izzi devletka nâsir muin, ay milletka tâc ay şeriatka din |
89.Eý, diniň yzzaty, döwlet diregi,
Millet täji, şerigat şamçyragy. |
| 90 | Bayat berdi barça tilemiş tilek, bayat ok bolu bersü arka yölek |
90.Baýat berdi barça dilän dilegiň,
Baýat bolar mydam arka diregiň. |
| 91 | Ay dünyâ cemâli uluğlukka körk, ay mülketka nûr ay yayığ kutka örk |
91.Eý, dünýä jemaly, uluglyk görki,
Soltanatyň nury, gutlulyk örki! |
| 92 | Bolu berdi evren ilig berdi taht, tuta bersü teÅ‹ri bu taht birle baht |
92.Eýe bolduň ile, saňa berdi tagt,
Taňry nesip etsin tagtda uly bagt. |
| 93 | Ajun tındı ornap bu hakan öze, anın ıdtı dünyâ taÅ‹uklar tüze |
93.Dünýä dyndy hakan tagta ornady,
Dünýä oňa halat-serpaý gurnady. |
| 94 | Esirdin keligli kalık kuşları, kayu rây-ı hindi kayu kaysarı |
94.Ýesirlikden gelen galyk guşlary,
Käsi hindi jyga, kaýsar başlary. |
| 95 | Öger atın ündep ünin türtüşüp, küvenç birle avınur sevinçke tuşup |
95.Öwer owaz bilen adyňy ündäp,
Guwançly wasp eder gije-gündizläp. |
| 96 | Bu törlüg çeçek yerde munça bediz, yazı tağ kır oprı yaşıl kök meÅ‹iz |
96.Ýer ýüzünde doly reňbe-reň güller,
Al-ýaşyl bürenen dag-düz, gyr, çöller. |
| 97 | Kayusı yıdı birle tapnur tapuğ, kayu körk meÅ‹iz birle açtı kapuğ |
97.Kim hoşroý ys bilen eder hyzmaty,
Kimi görk-meňiz bile açdy gapy. |
| 98 | Kayusı elig sundı tütsüg tutar, kayu büvkirer kin ajun yıd kopar |
98.Kimse eli bilen tütsüsin tutar,
Kimse hödür eder ysly bir atyr. |
| 99 | Kayusı toğardın tutar miÅ‹ taÅ‹uk, kayusı batardın tapuğçı anuk |
99.Kimi gündogardan sowgatlar getir,
Kimse günbatardan üstüni ýetir. |
| 100 | Tapuğka kelip kut kapuğda-turur, kapuğda turuğlı tapuğda-turur |
100.Hyzmata gelen gut gapyda durar,
Gapyda duranam hyzmatyn berer. |
| 101 | Bu yaÅ‹lığ tapuğka itindi ajun, yağı boynı egdi kötürdi özün |
101.Dünýä gullugyny şeýdip getirdi,
Ýagy boýun egdi, ökje göterdi. |
| 102 | Ajunda çavı bardı hakan küsi, körümegli közlerde kitti usı |
102.Hakan şan-şöhratyn bu dünýä ýaýdy,
Görmedik gözleriň ukusy köýdi. |
| 103 | Ajun inçke tegdi tüzüldi törü, törü birle atın kopurdı örü |
103.Dünýä dynç, töresi hyzmata geldi,
Töre – kanun bilen ady ör galdy. |
| 104 | Akı sûretin kim köreyin tese, kelip körsü hakan yüzini usa |
104.Kim göreýin diýse, islese özün,
Gelip görsün hakan hem güler ýüzün. |
| 105 | Cefâsız vefâlığ tilese kutun, yüzi kör kılınçı vefâ ol bütün |
105.Jepasyz, wepaly dilese gutun,
Ýüzün görgün, wepadar ol büs-bütin. |
| 106 | Asığ kolsa barça özüÅ‹ yassızın, berü kel tapuğ kıl köÅ‹ül ber isin |
106.Zyýan çekmän, görmek isleseň peýda,
Bäri gel, köňül ber, hyzmata haýda! |
| 107 | Tüzün kılkı alçak bağırsak köÅ‹ül, köreyin tese kel munı kör amul |
107.Hem asylly, alçak köňülli bir-de,
Göreýin diýseň, gel, barysy bärde. |
| 108 | Ay edgü kılınç aslı edgü uruğ, ajun kalmasunı siziÅ‹siz kuruğ |
108.Asylzada hakan, sap oň urugy,
Dünýäni galdyrma, hem boş hem gury. |
| 109 | Bayat berdi devlet ay terken kutı, anıÅ‹ şükri kılğu okıp miÅ‹ atı |
109.Baýat berdi döwlet, tarkan hem guty,
Müňde şükret, şükür – onuň sowgaty. |
| 110 | İdi keçki söz ol meselde kelir, ata ornı atı oğulka kalır |
110.Ýagşy gadym söz ol, nakylda geler,
Ataň orny, ady ogula galar. |
| 111 | Ata ornı kaldı atı ma bile, adın ma takı bolsu miÅ‹ miÅ‹ ula |
111.Ataň ady, orny galdy, gör saňa,
Tirkeşsin bu ada müňlerçe ýene. |
| 112 | Talu neÅ‹ taÅ‹uk tuttı miÅ‹ miÅ‹ elig, munu kıl taÅ‹ukı kutadğu bilig |
112.Müň-müňden ençeleň sowgatly eli,
Sowgat et sen bu Kutadgu-Biligi. |
| 113 | OlarnıÅ‹ taÅ‹ukı kelir hem barır, meniÅ‹ bu taÅ‹uk boldı meÅ‹ü kalır |
113.Olaryň sowgady geler hem solar,
Meniň bu sowgadym ömürlik galar. |
| 114 | Neçe terse dünyâ tüker alkınur, bitise kalır söz ajun tezginür |
114.Näçe tirseň, dünýä maly tükener,
Ýazylan söz älem-jahany gezer. |
| 115 | Kitâbka bitindi bu hakan atı, bu at meÅ‹ü kaldı ay terken kutı |
115.Kitaba ýazyldy bu hakan ady,
Bu at ömürlikdir, eý tarhan guty! |
| 116 | Ya rab üste devlet tükel kıl tilek, kamuğ işte bolğıl sen arka yölek |
116.Ýa rabbym, oň döwletini tükelle,
Arka dur, işinde hemişe golla! |
| 117 | Severin esen tut yağısın kötür, sevinçin tolu tut sakınçın kotur |
117.Söýerin esen tut, ýagysyn ýatyr,
Söýünjin doly tut, gynanjyn göter. |
| 118 | Yağa tursu yağmur yazılsu çeçek, kurımış yığaçtın salınsu küjek |
118.Ýagyp dursun ýagmyr, açylsyn güller,
Gury agaçdan önsün miweli ballar. |
| 119 | Bolu bersü evren tuçı evrilü, kodı bolsu düşmân başı kavrılu |
119.Pelek çarhy mydam öwrülsin dönsün,
Duşman başy aşak, oň boýny synsyn. |
| 120 | Yağız yer bakır bolmağınça kızıl, ya otta çeçek önmeginçe yaşıl |
120.Ýagyz ýer garbanyň gyzyla dönsün,
Ot ýanyp külünden gül-çiçek önsün. |
| 121 | Tirilsüni terken kutı miÅ‹ kutun, telinsüni körmez karakı otun |
121.Tirilsin tarhanyň müňlerçe guty,
Dilinsin görmeziň, garakda ody. |
| 122 | Takı ma negü erse ârzû tilek, bayat ok bolu bersü arka yölek |
122.Bolsa başga haýsy arzuw dilegi,
Baýat bersin, arka durup goldawy. |
| 123 | Sevinçin avınçın küvençin eli, aşasu yaşasunı lukmân yılı |
123.Söýünsin, begensin, guwansyn ili,
Ýaşdan nesip etsin Lukmanyň ýyly. |