Telefon, planşet we kompýuter ýaly sanly enjamlaryň ulanylmagy dürli ýaşlarda giňden ýaýran hem bolsa, bu enjamlaryň zyýanly täsirlerine üns berilmez. Tehnologiýany ulanmak boýunça işi bilen tanalýan mugallym we ýazyjy Dr. Feyyaz Öztop elektron enjamlaryň bolup biljek zyýanly täsirlerini düşündirdi we ulanyjylara paýhasly ulanmagy duýdurdy.
Berlen düşündiriş aşakdaky ýaly:
Häzirki wagtda telefon, planşet we kompýuter ýaly sanly enjamlar her öýde diýen ýaly bar. Bu enjamlar çagalardan garrylara çenli dürli ýaşdaky adamlar tarapyndan giňden ulanylýar. Bu enjamlar köp peýdalary hödürlän hem bolsa, möhüm töwekgelçilikleri hem döredip biler.
Sanly enjamlaryň iň belli zyýanlaryndan biri sanly endikdir. Sanly endik sanly enjamlaryň aşa köp we ýygy-ýygydan ulanylmagy netijesinde ýüze çykyp biler, köplenç lezzetiň birden başlamagy bilen bilelikde bolup biler. Sanly endik, öz-özüňi dolandyrmagyň ýitmegi we enjamyň ulanylmagynyň adamyň durmuşyna ýaramaz täsiri bilen häsiýetlendirilýär. Sanly endik we enjamy aşa köp ulanmak adamlara köp zyýanly täsir edip biler. Mysal üçin, bu enjamlar adamlaryň akyl saglygyna täsir edip biler. Alada we depressiýa ýaly psihologiki meseleleriň köpelmegi synlanýar. Beýleki saglyk meselelerinde ortopediki näsazlyklar, görüş we metabolik meseleler bar. Anotherene bir potensial täsir maglumatlary gaýtadan işlemek / öwreniş ulgamlaryna bolup biler. Sanly endikli adamlar üns we karar bermekde kynçylyk çekip bilerler. Neşekeşlik sosial gatnaşyklary, uky we iýmitleniş usullaryny hem bozup biler. Meýilnamalaşdyrmak, özüňe ideg we arassaçylyk bilen baglanyşykly kynçylyklar hem bolup biler. Pidany çaga bolsa, bu ýagdaýlar hasam agyr netijelere getirip biler.
Beýleki tarapdan, sanly enjamlary ulanmak bilen baglanyşykly töwekgelçilikler bar. Şeýle mysallaryň biri kiber-zorluk. Kibergorkuzmak, sanly usullar arkaly başgalara azar berilmegini aňladýar. Mundan başga-da, adamlar içaly programma üpjünçiligi arkaly käbir jenaýatlaryň pidasy bolup bilerler. Kiber jenaýatçylygynyň mysallaryna islenmeýän mazmuna sezewar bolmak, galplyk we maglumat ogurlygy degişlidir. Digitalhli sanly töwekgelçilikler adamlara psihologiki, sosial we ykdysady kynçylyklary başdan geçirip biler.
Düşündirenlerime laýyklykda sanly enjamlaryň artykmaçlyklaryndan peýdalanmalydyrys, şol bir wagtyň özünde özümizi olaryň zyýanyndan goramalydyrys. Muňa ýetmek üçin olary paýhasly we seresaply ulanmaga çalyşmalydyrys. Sanly sowatly we sanly başarnykly adamlar bolmaly. Çeşmelerini bilmeýän programmalar ýa-da web sahypalary bilen aragatnaşyk saklamakdan saklanmalydyrys. Sanly gurşawda tanamaýan adamlarymyz bilen gatnaşykdan gaça durmalydyrys. Mazmun, giňişlik we wagt babatynda özümiz üçin çäkler kesgitlemeli. Şeýle hem bu meselelere uýgunlaşyp, töweregimizdäkiler bilen hyzmatdaşlyk etmeli. Iň esasy zat, fiziki taýdan edip boljak işleri etmeli. Sanly enjamlar köp amatlyklary hödürlän hem bolsa, biraz gijä galmak has gowudyr, ýöne sagdyn bolmak has gowudyr diýen pikiri kabul etmelidiris. Şeýle hem, fiziki giňişliklerde wagt geçirmäge mümkinçilik berýän alternatiwalara ýüzlenmelidiris.