Her ýyl 9-nji maý güni Ýewropa Bileleşiginiň güni bellenilýär we ýakynda Ýewropa Bileleşiginiň başlangyç nokady hasaplanýan Şuman Jarnamasynyň 71 ýyllygy bellenildi. Bu ýyl şeýle hem beýleki ýurtlarda Bileleşigiň esasyny düzýän gymmatlyklary öňe sürmek we Ýewropa Bileleşigini gurmak döwründe alnan sapaklary halkara hyzmatdaşlar bilen paýlaşmak üçin döredilen Ýewropa Bileleşiginiň Daşarky Hereket Gullugynyň on ýyllygy bellenilýär. Şu ýylda ýagny, 2021-nji ýyl – Türkmenistan – parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany ýylynda Ata Watanymyz Türkmenistan özüniň şanly Garaşsyzlygynyň 30 ýyllygyny belleýär. Biz şeýle sanly seneler we Türkmenistan bilen Ýewropa Bileleşiginiň arasyndaky gatnaşyklaryň häzirki ýagdaýy barada gürrüň bermegini haýyş edip Ýewropa Bileleşiginiň Türkmenistandaky Adatdan daşary we Doly ygtyýarly Ilçisi hormatly Diego Ruiz Alonso ýüz tutdyk.
Gyzykly we peýdaly maglumatlary özünde jemleýän Söhbetdeşligi Türkmenistandan girilýän ähli saýtlaryň arasynda “Google” saýtyndan soňra ikinji orunda duran “Atavatan Türkmenistan “ halkara žurnalynyň www.atavatan-turkmenistan.com saýtynyň maslahatçysy, Brýusseliň Döwlet dolandyryş mekdebiniň magistranty Ogultäç Welläýewa alyp bardy.
- Türkmenistan bilen Ýewropa Bileleşiginiň arasyndaky hyzmatdaşlyk üçin esas hökmünde näme hyzmat edýär?
2019-njy ýylyň 6-njy iýulynda hanym Federika Mogherini Aşgabatda saparda bolup, daşary işler ministri jenap Raşid Meredow bilen duşuşdy. Duşuşygyň çäklerinde Ýewropa Bileleşiginiň Türkmenistanda wekiliýetini döretmek şertnamasyna gol çekildi. ÝB-niň Türkmenistandaky edarasy dünýäde 142-nji wekiliýet edarasy boldy.
Ýewropa Bileleşigi Türkmenistan bilen hyzmatdaşlyga hem-de hyzmatdaşlyk şertnamasyna gol çekdi. Ikitaraplaýyn gatnaşyklarymyzy artdyrmak we pugtalandyrmak maksady bilen bu şertnamany gysga wagtda amala aşyrmak üçin Türkmenistanyň hökümeti bilen uly işler alnyp barylýar. Bu bolsa, esasan, ähli pudaklarda hukuk binýadyny pugtalandyrmaga ýardam berer.
- Türkmenistanyň umumy ösüşi hem-de “COVID 19”-dan soňky umumy gaýtadan dikeldilmegi boýunça Ýewropa Bileleşiginiň nähili garaýyşlary bar?
Türkmenistan öz ygtyýarynda köp mümkinçilikleri bolan ýurt: ol energiýa çeşmelerine baý we gaýtadan işleýän energiýa çeşmelerini ösdürmek boýunça giň mümkinçilige eýedir. Jemgyýet üçin hyzmatlaryň we harytlaryň üstaşyr geçmegi üçin sebitde oňaýly sebitden peýdalanmak bilen syýahatçylyk pudagyny hem ösdürmäge uly mümkinçiligi bar. Ýewropa Bileleşigi bu ugurlarda ykdysady ösüşini amala aşyrmaga gyzyklanma bildirýär we iş gurşawyny, kadalaşdyryjy hukuk binýadyny we maýa goýum mümkinçiliklerini gowulandyrmagy maksat edinýän Türkmenistanyň özgertmalar maksatnamalaryna goldaw bermäge taýýardyr. Biz Türkmenistanyň ýakynda Bütindünýä Söwda Guramasynda (The World Trade Organization- WTO ) synçy bolandygyny belläp we doly agzalyk etmek boýunça tejribämizi paýlaşmaga taýýardygyny mälim edýäris.
Ýewropa Bileleşigi Türkmenistanda hususy pudagy ösdürilmeginiň we esasanam, oba ýerlerinde kiçi we orta telekeçiligi goldamagyň zerurdygyny nygtaýar. Bu maksat bilen, Merkezi Aziýa maýa goýum gaznasynyň (the Investment Facility for Central Asia -IFCA) çäginde Ýewropa Bileleşigi, ÝTÖB (The European Bank for Reconstruction and Development –EBRD) tarapyndan durmuşa geçirilýän taslamany maliýeleşdirýär, şeýle hem şol kiçi we orta kärhanalarynda iş mümkinçiliklerini ýokarlandyrmak üçin tehniki goldaw hem berilýär. Taslamanyň bir bölegi zenan-telekeçileri üçin mümkinçilikleri güýçlendirmeklige bagyşlandy. Bu ugurda başga taslamalar hem Türkmenistanda oba ýerlerinde durnukly ösüşe gönükdirilendir.
Oba we daşky gurşawy goramak ministrligine goldaw bermekden başga-da, taslama hususy daýhanlara önümçilik we hasyl ýygnamak usullaryny gowulandyrmaga, has uly (halkara) bazar üçin önümçilik kuwwatyny we önümçilik mümkinçiliklerini ýokarlandyrmaga kömek edýär.
Iş gurşawyny ösdürmek, COVID-19-dan soňky ykdysadyýetiň dikeldilmegi möhümdir. Esasanam ýaşlar üçin iş mümkinçiligini döretmekde oňyn täsir eder.
Adam hukuklaryna we demokratik ýörelgelere bolan hormatyň artmagy mümkinçilige eýe bolan maýadarlaryň ynamyny güýçlendirmekde hem uly orun eýeleýär. Ýewropa Bileleşigi zerur özgerişlikleri taýýarlamak işinde Türkmenistanyň Hökümetine goldaw bermäge taýýardyr.
Ýewropa Bileleşiginiň ýaşyl şertnamasynyň (Green deal) kabul edilmegi hem-de COVID-19 global pandemiýa sebäpli ýüze çykan kynçylyklar nukdaýnazaryndan Ýewropa Bileleşigi Türkmenistan bilen halkara hyzmatdaşlaryny geljekde has hem berkitmegi dowam eder we öwrenilen ähli sapaklaryny we öňdebaryjy tejribelerini paýlaşar, energiýa serişdelerini geçirmek we durnukly ykdysadyýeti alyp barmak barýan bu ýolda üstünlikli iş alnyp baryljakdygyna garaşylýar.
- Türkmenistany Merkezi Aziýanyň beýleki ýurtlaryndan haýsy ykdysady taraplar boýunça tapawutlandyryp bilner hem-de bu tapawutlyklar ÝB-niň Türkmenistan bilen hyzmatdaşlygynda nähili orun eýeläp biler?
ÝB eýýäm 70 ýyldan gowrak wagt bäri üstünlikli birleşdirme nusgasydyr. Bu taslamalaryň gymmatlyklaryny we esaslaryny halkara hyzmatdaşlar bilen gatnaşyklarymyzda öňe sürülýär. Türkmenistan we Merkezi Aziýanyň beýleki ýurtlary üçin ikitaraplaýyn taslamalar işlenilýär we sebitleýin görnüşde has gowy çözgütli hasaplaýan başlangyçlarymyza bilelikde gatnaşmak mümkinçiligi bar.
Ýewropa Bileleşigi, Merkezi Aziýada bitewi giňişligi görýär we bu sebitiň ilaty üçin her bir ädimiň öňe ädiljekdigine berk ynanylýar.
- COVID-19 umumy meýilleşdirilen taslamalaryň, hyzmatdaşlygyň durmuşa geçirilmegine nähili derejede täsir etdi?
2020-nji ýyl diýseň howsalaly boldy, şeýle-de bolsa, hemmämiziň onlaýn iş tertibine geçendigimizi, howpsuz durmagymyzy we ýüzbe-ýüz gatnaşyklarymyzy çäklendirýändigimizi göz öňünde tutulyp, dowam edýän taslamalaryň bellenen wezipelere laýyk gelmegini üpjün edildi. Mysal üçin Ýewropa Bileleşigi tarapyndan maliýeleşdirilýän taslama laýyklykda, Türkmenistanyň Döwlet gullugy akademiýasynda magistr derejesi boýunça okuwlar ýola goýuldy. Global pandemiýa başlamazyndan öň, şahsy gatnaşyklar üçin birnäçe bilermenleriň Türkmenistana gelip, magistr derejesini synagdan geçirip, akademiýanyň talyplaryna amaly okuwlary (leksiya) bermegi meýilleşdiripdik.
Şeýle-de bolsa, COVID-19-yň ýer ýüzüne ýaýramagy sebäpli seresap bolmaklygy has öňde tutmak makul bilindi. Zehinli taslama hünärmenlerimiz we akademiýanyň örän yhlasly topary ähli okuw meýilnamalaryny we sapaklary onlaýn ýagdaýa geçirip, uzak aralyk okuw tertibine geçildi. Ýewropa Bileleşigi mukdar däl-de, hil tarapdan has üns berýär, şonuň üçin hem käbir işlerimiz COVID-19 sebäpli yza süýşürildi. Şeýle-de bolsa, maksatlaryň henizem ýerine ýetirilmegini gazanýarys(üpjün edýäris).
- Ýewropa gününiň manysy nämeden ybarat (Ýewropa güni nämäniň esasynda bellenilýär)? Ýeňiş güni bilen gabat gelmeginiň sebäbi nämede?
Ýewropa güni her ýylyň 9-njy maýynda Ýewropada parahatçylyk we agzybirligiň güni hökmünde bellenilip geçilýär. Bu taryhy sene bolup, Şuman jarnamasynyň kabul edilen gününe gabat gelýär.
1950-nji ýylda Fransiýanyň daşary işler ministri Robert Şuman Parižde eden çykyşynda Ýewropada syýasy hyzmatdaşlygyň täze görnüşi baradaky pikirini öňe sürdi. Şumanyň maksady, kömür we polat önümçiligini birleşdirjek we dolandyrjak Ýewropa institutyny döretmekdi. Şeýle organy döretmek baradaky şertnama bir ýyldan soň gol çekildi. Şumanyň teklibi häzirki Ýewropa Bileleşiginiň başlangyjy hasaplanylýar.
Simwoliki taýdan bu teklip 9-njy maýda edilipdi. Esaslandyryjy agzalar Fransiýa, Günbatar Germaniýa, Italiýa, Niderlandrlar, Belgiýa we Lýuksemburg ýaly ýurtlar boldy. Indi biz 27 sany taryhy, däp-dessurlary, dilleri ýa-da dinleri dürli bolan ýurtlardygymyza garamazdan, ählimiz jem bolup, parahatçylykda raýatlarymyzyň bähbidi üçin bilelikde zähmet çekýäris.
- Diplomatik gatnaşyklardan başga-da, Türkmenistan bilen Ýewropa Bileleşiginiň arasynda hyzmatdaşlygyň maksatnamalaýyn tarapy barmy? Häzirki wagtda hyzmatdaşlaryň arasynda bilelikdäki hereketler nämeden ybarat?
Häzirki wagtda 2021-2027-nji ýyllar üçin Türkmenistan bilen hyzmatdaşlygy meýilleşdirýäris. Hyzmatdaşlar we dürli gyzyklanýan toparlar bilen maslahatlary geçirýäris. Meýilnamalarymyz entek tamamlanmadyk ýagdaýda bolmak bilen, (i) Milli Ösüş meýilnamasynyň maksatlaryna ýetmek, (ii) degişli (SDG-Sustainable Development Goals) Durnukly Ösüşiň maksatlaryna ýetmek üçin şert hökmünde ykdysadyýetiň ýaşyl taraplaryny öňe sürmegi meýilleşdirýäris; (iii) iş mümkinçiliklerini döretmek we öz içine alýan ösüşi ýokarlandyrmak. Bu bolsa, COVID-19 pandemiýasynyň zyýanly täsirinden soň ykdysadyýetiň gaýtadan dikeldilmegi üçin has möhüm bolar.
Täze hyzmatdaşlygyň ikinji tarapy hususy pudagyň ösüşi we oba hojalygynyň ösüşi bolar. Hususy pudak we oba hojalygyň ösüşi söwdany ýeňilleşdirmegiň esasy hereketlendirijisi bolup hyzmat edýär. Bu hyzmatdaşlygy raýat jemgyýetini pugtalandyrmagyň we dürli toparlara mümkinçilik döretmegiň usuly hökmünde görülýär. Bu bolsa oba ýerlerinden gelen adamlara, ýaşlara ýa-da zenan-telekeçilere, zähmet bazaryna / maliýe / maglumat / okuwlara has gowy elýeterliligini ýokarlandyryp biler.
- 2021-nji ýyl “Parahatçylygyň we ynanyşmagyň ýyly” diýlip yglan edildi, bu barada nämeler aýdyp bilersiňiz?
Simwoliki taýdan Şuman Jarnamasy 9-njy maýda söweşiň gutaranyna gabat gelýär. Ýewropa Bileleşiginiň asyrlar boýy duşman bolan ýurtlardan parahatçylyk we ynam sebäpli dörändigini indi aýdyp bileris. Ýewropa Bileleşiginiň daşary syýasaty, bileleşigi gurmaga kömek eden şol gymmatlyklary has hem öňe sürýär.
Häzirki zaman global kynçylyklary bilen ýüzbe-ýüz bolýarys, mysal üçin howanyň üýtgemegi halklaryň arasynda raýdaşlygy we hyzmatdaşlygy talap edýär. Biz hem Ýewropa Bileleşiginde 70 ýyldan gowrak wagt bäri işleýäris we entek ýöremäge gaty köp ýol bar. Indi biz 27 agza döwlet bolup, köp sanly ugurlarda kararlar Brýusselde kabul edilýär. Netijede, Ýewropa Bileleşigi üstün çykýar. Bu bolsa öňe tarap ägirt ädimdir.
- Bu ýylyň meýilnamalary nämeden ybarat?
Türkmenistan bilen hyzmatdaşlygymyzy hem-de türkmen jemgyýeti bilen gatnaşygymyzy giňeltmegi dowam etdireris. Türkmenistanyň Garaşsyzlygynyň 30 ýyllygy we Aşgabadyň 140 ýyllygy mynasybetli möhüm ýylda ÝB-niň gatnaşygyny pugtalandyrmak üçin elimizden gelenini ederis. Ýewropa Bileleşiginiň adyndan türkmen halkyny bu möhüm baýramçylyklar bilen gutlaýarys.
Söhbetdeşligi iňlis dilinde okamak üçin şu ýere basyň!