Derýalar – ekoulgamyň möhüm bölegi

Derýalar hakda gyzykly maglumatlar, planetamyzyň işleýşi barada has giňişleýin öwrenmek üçin ajaýyp mümkinçilikdir. Derýalar dürli ululykda bolup biler, ýöne olaryň hemmesi ekosistemada möhüm rol oýnaýar. Ýeri gelende aýtsak, häzirki wagtda adama daşky görnüşi bilen baglanyşykly köp sanly emeli suw akymyny görüp bilersiňiz.

• Gadymy döwürlerden bäri derýalaryň energiýasy adam tarapyndan ykdysady işlerde ulanylýar. Suw desgalary ajaýyp mysaldyr.
• Amazon dünýäniň iň bol suwly derýasydyr. Basseýniniň meýdany 7 million km²-den geçýär.
• Häzirki wagtda bütin dünýäde suwasty derýalar köp. Şol bir wagtyň özünde, şeýle ýaşaýyş şertlerine takyk uýgunlaşdyrylan balyklar ýaşaýar.
• Russiýa Federasiýasynyň iň arassa derýasy Irtyş hasaplanýar.
• Gyzykly maglumat, Amazonyň üstünden diňe 1 köpri guruldy.
• Dünýäde 17 döwletde hemişelik akýan derýa ýokdur.
• Her ýyl derýalardan deňizlere we ummanlara takmynan 16 milliard tonna toprak we daş geçýär.
• Kongo derýasy planetanyň iň çuň ýeridir. Käbir ýerlerinde çuňlugy 230 m-den geçýär.
• Iň hapa derýa Awstraliýadaky Korol derýasydyr.
• Wenesuelanyň Katatumbo derýasynyň guýýan ýeri köp sanly ýyldyrymlar özüne çekýar.
• Häzirki wagtda dünýäde “Don” ady bilen 6 derýa bar.
• Her ýyl Hindistanyň Kosi derýasy täze ugur boýunça akýar.
• Derýalaryň iň köp mukdary Finlýandiýada hasaba alyndy – 650.
• Iň giň derýa Günorta Amerikanyň La-Plata derýasydyr. Käbir ýerlerde ini 220 km-e ýetýär.
• Dün­ýä­dä­ki kä­bir der­ýa­lar ýy­lyň bel­li döw­rün­de gu­ra­ýar. Di­ňe ýa­gyn­ly möw­süm­de ak­ýan şeý­le der­ýa­la­ra Günor­ta Ýew­ro­pa­da, Gü­nor­ta Ame­ri­ka­da, Af­ri­ka­da we Awst­ra­li­ýa­da ga­bat gel­mek bol­ýar. Şu­ňa meň­zeş der­ýa­lar adat­ça de­ňiz­den ýa-da um­man­dan uzak­da­ky giň düz­lük­ler­de bol­ýar. Kä­bir der­ýa­la­ryň bol­sa gu­rap ga­la­ny­na müň­ler­çe ýyl bo­lup­dyr.
• Ara­bys­tan ýa­rym ada­syn­da­ky Wa­di Had­ra­maut jül­ge­si bir­nä­çe asyr ozal der­ýa bo­lup­dyr.
• Ita­li­ýa­da­ky Ti­br hem-de Ang­li­ýa­da­ky Tem­za der­ýa­la­ry­nyň ha­na­sy he­mi­şe do­ly bo­lup, ýy­lyň kä­bir döw­rün­de bel­li ýer­le­rin­de joş­gun­lar eme­le gel­ýär.
• Dün­ýä­niň iň uzyn der­ýa­sy bo­lan Nil öz gözbaşyny Or­ta Af­ri­ka­nyň dag­la­ryn­dan alyp Or­ta­ýer deň­zi­ne çen­li 6650 kilometrden gowrak ara­ly­ga uzap gid­ýär.
• Dün­ýä­niň iň gys­ga der­ýa­sy­nyň uzyn­ly­gy 61 met­re ýet­ýär. ABŞ-nyň Mon­ta­na şta­tyn­da­ky Ro der­ýa­sy 1989-njy ýyl­da bu ugur­da Gin­ne­siň Bü­tin­dün­ýä re­kord­lar ki­ta­by­na gi­ri­zil­ýär.
• Dag etek­le­rin­de has dik ha­na­dan akan­la­ryn­da der­ýa­nyň ýa-da çeş­mä­niň su­wu­nyň aky­my güýç­li bol­ýar.

Şukur Nurgeldiýew, TOHU-nyň talyby. 

Dünýäde giňden ýaýran pyrtykal barada…