Täze miweler we gök önümler adam bedenine zerur bolan köp witaminleriň we minerallaryň esasy çeşmelerinden biridir. Täze miwe görnüşleriniň köpüsi ýazda we tomusda ösdürilip ýetişdirilýändigi sebäpli, gyş aýlarynda bişen miwelere ýetmek mümkin däl. Baharyň gelmegi bilen, iýmitiňize täze we sagdyn miweleriň köp görnüşini goşup bilersiňiz, saglyga köp peýdaly bolmak bilen bir hatarda energiýa we iýmitleniş zerurlyklaryny kanagatlandyryp bilersiňiz. Tomusyň iň halanýan we ýokumly miwelerinden biri garpyzdyr. Düzümindäki suwuklygy sebäpli tomus aýlarynda dynç alýar, şol bir wagtyň özünde antioksidant komponentleriniň kömegi bilen saglygy gowulaşdyrýar we köp kesellerden
Süýji we şireli miweli bir garpyzyň massasy 1,5-2 kilogramdan 8-10 kilograma çenli üýtgäp biler. Giň ýapraklary we galyň gabygy bolansoň, dogry howada ösdürilip ýetişdirilende çydamly diýmek bolar. Dünýäde köp sarp edýän we öndürýän garpyz, pomidordan soň iň köp öndürilen miwedir. Suwuň düzümi 92% töweregi.
Garpyz, örän tagamly bolmak bilen birlikde, ýokumlylygy ýokary miweleriň biridir. Suwuň köp bolmagy sebäpli, bir birlik mukdaryndaky energiýanyň mukdary az. 100 gram garpyz bedeni takmynan 30 kilokaloriýa energiýa bilen üpjün edýär. 200 gram töweregi bir inçe dilim 60 kilokaloriýanyň adaty miwe alyş-çalşyna gabat gelýär. 100 gram garpyzda 8 gram uglewod, 0,6 gram belok, 0,2 gram ýag bar. Witamin we mineral düzümi hem gaty ýokary we 100 gram garpyz gündelik C witamininiň 14% -ini, A witaminiň 12% -ini, kaliý minerallarynyň 3% -ini, magniý talaplarynyň 2% -ini we B1, B5, B6 witaminlerini kanagatlandyrýar. Talabyň 2% -i. Karotinoidlere örän baýdyr. Likopen we beta karotin diýilýän karotinoidleriň we aminokislotanyň möhüm görnüşi bolan sitruliniň gymmatly çeşmesi bolup, saglyk taýdan köp peýdalary getirýär.
Garpyzyň adam saglygyna peýdalary şulardyr:
Rak bilen göreşýär
Garpyz, gyzyl reňkli pigment berýän likopen diýilýän karotenoid görnüşini öz içine alýan iýmitlerden biridir. Likopen A witamine öwrülip bilmeýän karotenoidiň bir görnüşidir we örän güýçli antioksidantdyr. Bedende erkin radikallara täsir edýän likopen, bu aýratynlyk sebäpli oksidleýji stresleri peseldýär we öýjükleri rak keselinden goraýar. Pomidor, garpyz ýaly gyzyl miwelerde bar bolan likopen, düwnük keseliniň köp görnüşlerinden, esasanam prostat mäzinden goraýar. Mundan başga-da, ösüşiň haýallanmagyna, bedeniň goragyny güýçlendirmäge we bar bolan rak kesellerinde bejergini goldamaga oňyn täsir edýändigi anyklandy.
Ýürek-damar keselleriniň öňüni alýar.
Garpyzdaky ýokary likopen düzüminiň ýene bir oňyn täsiri, ýürek-damar kesellerinden goramaga kömek edýär. Möhüm ösümlik düzümi bolan likopen, arteriýalaryň çeýeligini saklamaga we berkitmäge täsir edýär. Bu aýratynlygyň kömegi bilen, arteriýalarda ateroma plakatlarynyň döremeginiň we olaryň ýapylmagynyň öňüni alýar we ateroskleroz ýaly kesellerden goraýar. Mundan başga-da, gipertoniýanyň öňüni almaga kömek edýän likopen, ýürek-damar kesellerine garşy göreşýän fitonitrientdir. Dünýäde iň köp ölüme sebäp bolýan keseller toparynyň ýürek-damar keselleridigini göz öňünde tutsak, garpyzy we likopeni köp bolan beýleki iýmitleri yzygiderli iýmegiň gaty peýdalydygy görülýär.
Türgenler üçin gaty gymmatly iýmit
Garpyz, maşkdan öň sarp etmek üçin örän amatly miwedir. Suwuň köp bolmagy sebäpli, sport çäreleri wagtynda derlemek sebäpli dörän suwsuzlygyň öňüni alýar, süýümi azlygy sebäpli garyn çişmek duýgusyny döretmeýär. Kaliýiň köp bolmagy sebäpli, maşklar wagtynda myşsalaryň işini güýçlendirip, öndürijiligini ýokarlandyrýar. Içindäki L-sitrulin aminokislotasynyň kömegi bilen, okuw wagtynda öndürijilige goldaw berýändigi mälimdir. Mundan başga-da, garpyz türgenlerde türgenleşik geçenden soň myşsalaryň dikeliş prosesini çaltlaşdyrýar we agyrynyň ýüze çykmagyny azaldýar. Içindäki aminokislotalaryň, kaliý we magniý ýaly minerallaryň kömegi bilen myşsalaryň abatlaýyş işini çaltlaşdyrýan bolsa-da, ýokumlylygy sebäpli muskullardaky glikogen dükanlaryny doldurmaga kömek edýär. Şonuň üçin garpyz sport çäreleri bilen gyzyklanýanlar üçin ajaýyp tebigy iýmit çeşmesidir diýmek bolar.
Deriniň saglygyny goraýar
Günüň dowamynda sarp edilýän iýmitleriň düzümine girýän suw, umumy suw zerurlygynyň takmynan 20% -ini kanagatlandyrýar. Mundan başga-da, suwy köp bolan garpyz ýaly iýmitiň sarp edilmegi, günde azyndan iki litr suw sarp edilende, bedeniň çyglylygyny saklamakda örän täsirli. Derini yzygiderli täzeläp durmak, deriniň saglygyny goramak we deriniň kemçilikleriniň öňüni almak üçin deriniň ideal çyglylygyny saklamak örän möhümdir. Garpyzdaky suwuň köp bolmagy bu çyglylygyň üpjün edilmegini goldaýar, garpyzyň düzümindäki witamin we mineral düzümi derini owadanlaşdyrmakda we guraklyk ýaly meseleleriň öňüni almakda täsirli.
Suwsuzlygyň öňüni alýar
Suwuklygyň ýeterlik bolmazlygy dünýäde gaty ýygy duş gelýär. Şeýle-de bolsa, dürli dermanlary ulanmak, çaý we kofeni aşa köp sarp etmek, suwuň çykmagyny ýokarlandyrýan içgeçme ýaly saglyk problemalary ýüze çykan halatynda suw sarp edilmedik ýagdaýynda suwsuzlyk ýüze çykyp biler. Suwsuzlyk, ösen ýagdaýlarda ömre howp salýan çynlakaý ýagdaýdyr. Munuň öňüni almak üçin gündelik suwuklyk talaplary doly kanagatlandyrylmalydyr. Iň azyndan 2 litr suw sarp etmelidir. Suw sarp etmekden başga-da, garpyz ýaly 92% suwy öz içine alýan iýmitiň ulanylmagy, suwsuzlanmagyň öňüni almak meselesinde-de möhümdir. Garpyz, hyýar we gawun ýaly iýmitler ýürek bulanma we gusmak ýagdaýlarynda, hatda suw sarp edilişiniň peselmeginde-de suwsuzlanmagyň öňüni almakda örän täsirli.
Saglygyňyz barada-da alada edýän bolsaňyz, ýeterlik we deňagramly iýmitlenmek üçin alada etmeli. Garpyz iýmegiňiziň öňüni alýan saglyk meseläňiz ýok bolsa, tomus aýlarynda garpyzy ortaça iýip, saglygyňyzy gowulaşdyryp, köp kesellerden gorap bilersiňiz.
Serwi MÄMMETGELDIÝEWA, Magtymguly adyndaky TDU-nyň mugallymy