Adamzat gadym wagtlardan bäri uçmagy arzuwlap gelipdir. Gadym zamanlarda adamlaryň guş ýaly uçmagy barada köpsanly rowaýatlar we hekaýalar ýazylypdyr. Birinji bolup asmana göterilen adam doganlar Mongolfe Jozef (1740-1810) we Jak (1745-1799) hasaplanýar. Olar yssy howanyň sowuk howa görä ýeňil bolýandygyny oýlap tapýarlar we howa şaryny bu howa bilen doldurýarlar. Birinji gezek bu howa şarynda horaz bilen ördek asmana uçurulyp synagdan geçirilýär we 8 minut ýokarda saklanýar. Mundan soňra olar 1783-nji ýylyň 21-nji noýabrynda özleriniň ýasan howa şarynda Pariž şäherinden asmana göterilýärler.
1875-nji ýylda professor Jak Şarl wodorod bilen doldurulan howa şaryny döredýär. Çünki wodorod gazy yssy howa görä ýeňil hasaplanýar. Şol ýylda iki fransuz Blonsar we Jefri bu howa şarynda uçýarlar. Emma howa şarlarynyň birnäçe kemçilikleri bardy: olary dolandyrmak kyn, bu howa şarlary ýokary beýiklige göterilende ondaky adamlaryň dem almagy agyrlaşýardy. 1852-nji ýylda fransiýaly Anri Jiffar birinji howa gämisini ýasaýar. Onuň uzynlygy 44 metr bolupdyr. Ol hem aslynda howa şary bolupdyr. Oýlap tapyjy Anri Jiffar onuň asma meýdançasyna perli bug maşynyny ýerleşdirýär. Ony “dirižabl” diýip atlandyrýar. Şondan soňra howa şarlary özbaşdak dolandyrylyp başlanýar. Öňler bolsa howa şarlary howanyň ygtyýarynda hereketlenýärdi. “Dirižabl” fransuz sözi bolup, “dolandyrylýan” diýen manyny aňladýar. Iň uly “dirižabl 1898-nji ýylda nemes oýlap tapyjysy Ferdinand Seppellin (1838-1917) tarapyndan döredilýär. Onuň “dirižably” transport wezipesini ýerine ýetiripdir. Bu “dirižabllar” Ýewropanyň şäherlerinde gündelik howa gatnawlaryna çykyp başlapdyrlar. Emma köp wagt geçmän “dirižabl” döwri tamamlanýar. Oňa 1937-nji ýyldaky iň uly “dirižablyň” asmanda partlamagy netijesinde 35 adamyň heläk bolmagy sebäp bolýar. Mundan başga-da bu enjamyň hereketi örän haýal bolupdyr.
Oguljeren AŞYMOWA,
Türkmen oba hojalyk institutynyň talyby.