“Belki myradyna ýetmedik söýgi,
Ýeten söýgülerden kämildir, kämil.”
G.Ezizow.
Bu gün, meniň durmuşymda ýatdan çykmajak günleriň biri. Ahyry, maňa-da ýokary okuw mekdebiniň talyby bolmak nesip edipdi. Ähli tanyş-bilişlerime, dost-ýarlaryma bu habary telefon üsti bilen buşlap ýetirdim. Şeýdip, güýz paslynyň ilkinji güni bolan sentýabr aýynyň 1-i hem ýetip geldi. Men öz okuw lybasymy geýip,elime torbamy alyp,okuwa tarap ilkinji ädimim bilen ýola düşdüm. Näme üçindir,bu gün howa arassa, hem şeylebir tolgundyryjydy. Mawy asmanda ýekeje buludam ýokdy. Asman giňişligine bakyp duran goňur gözlerim, birden, mawy reňke boýalaýjak ýaly bolup görünýärdi. Ine-de, ulagdan düşüp okuwa geldim. Öňümde üç gatdan ybarat bolan ,giň howluly ymarat, meni garşy almaga taýýardy. Men entek wagtymyň barlygyna göz ýetirip, öz maýdalyma bu gündäki bu wakanyň soň, asla gaýtalanmajakdygyny bilip, ilkinji gezek okuwyň ýaşyl derwezesinden ätledim. Derwezäniň ýanynda gözegçi bolup oturan ýaşuly bilen salamlaşyp, ýolumy dowam etdim. Häzirki görünýän görnüş meniň üçin diýseň täze, üýtgeşik, şol bir sanda örän ýakymlydy. Okuwyň howlusynyň içinde gyzyl köýnekli, iki örüm saçly gyzlar, ak köýnek, gara jalbarly oglanlar,öz sapak geçjek binalaryna tarap barýardylar. Olaryň her biri öz işleri bilen gümrady. Biz bu ýerde birnäçe ýyl okasak-da, bu okuw jaýy her bir gapysyny kakan adama mynasyp dost, kär, ýar tapmaga uly mümkinçilik berýärdi. Men bu ajap görnüşi hiç wagt ýatdan çykaryp bilmen. Şeýle oýlanmalara gark bolup, daş-töweregime syn edip ýörşüme, men öz okajak binamyza golaýlandygymy hem duýman galdym. Jaň kakylyp, ähli talyplar okuw otagyna girdiler. Okuwyň ilkinji hepdesidigine garamazdan,men eýýäm bir-iki sany oglanlar bilen dostlaşyp ýetişdim. Olar örän şahandaz, göwnüaçyk oglanlardy. Şonuň üçin olar maňa degişip ”Nazar han” diýip ýüzlenerdiler. Şenbe güni okuwdan soň öýe gelsem, atamyň bize gezmäge gelendigini gördüm. Atam bilen salamlaşyp, üsti-başymy çalşyryp men, ýene atamyň ýanyna geldim. Atam biziň ýaşaýan ýerimizde “Nurmuhammet aga” diýlip sylanýan ýaşulularyň biridi. Okuwa girenimden soň, men atamyň üýtgeşik bir mesele boýunça bize gelendigini aňdym. Atam bu gezek gepi aýlap durmady-da, gönüledi:
– Nazarjan, ine, sag-aman, nesip edenden okuwada girdiň. Hä diýmän, eliňe käriňi alyp, bir wezipäniň başyna geçersiň. Ýöne, şondan öň özüňe mynasyp ömür ýoldaşyňam saýlamagyňy isleýäs, oglum.
Kakam atamyň körpe ogly, men bolsa kakamyň körpe ogly. Menden uly gyz hem bir oglan doganym bar. Olaryň ikisi hem eýýäm öýli-işikli bolup, gujaklary perzentlidi. Atam ähli agtyklarynyň toýuny göresi gelýärdi, şonuň üçin ol menem gyssaýardy. Ýöne, entek men öýlenmek islemeýärdim. Uly geplemeklik ýaly bolsa-da, içimden öz-özüme “Enem-atam ýanymda, jaýym taýýar, iýjegim-içjegim bar, okuwa-da girsem başga zat gerek däl” diýýärdim. Edil şu wagt hem şu pikirde. Atamyň göwnüne degmezlik üçin nähilidir bir bahana tapmalydy. Olam okuw bahanasy boldy.
– Ata, entek gowusy gyssanmaly-la, men ýaňy okuwa girdim, arkaýyn okaýyn, tejribe gazanaýyn, heniz 20 ýaşymam dolanok ahyry. Belki okuwda göwnüme laýyk gyz tapylar.
Näme üçindir bilemok, ýöne, atam öz diýenini tutup durmady. Meniň bilen razylaşdy. Megerem, okaýan ýerimde mynasyp gyza duşaryn diýenim üçindir. Her näme bolsa-da, men atam ikimiziň arasyndaky bu gürrüňiň entek gutarmadygyny, tä öýlenýänçämem gutarmajagyny, magat bilýärin. Aýlar, pasyla garaman geçip durdy. Eýýäm noýabr aýynyň ortalarydy. Gyş sowuk geljegini aňdyrýardy. Sapaklaryma oňat bahalar bilen ýetişýärdim. Dürli ýaryşlara gatnaşyp, sylagdyr-medallary, baýrakly orunlary eýeleýärdim. Şol sebäpli meni okuwyň içindäki köp mugallymlar, özümden uly talyplar tanaýardy. Olar bilen edil dogan ýaly bolupdyk. Günleriň birinde, kitaphanadan çykyp, üçünji gata galyp barýarkam, şol uly kurs dost oglanlarymyň biri, “Nazar” diýip meni çagyrdy. Yzyma seretsem, Arslan maňa toýuny aýdyp, elime toý çakylygyny tutdurdy. Men hökman barjakdygymy aýdyp hoşlaşdym. Öz okuw otagymyza baryp, men emaý bilen toý çakylygy açdym,bu çakylyk ömrümde maňa berlen ilkinji çakylykdy. Içinde uly bezelen hatlar bilen, “Arslan we Gözel” diýlip ýazylypdyr, aşagynda bolsa, toýuň geçiriljek ýeri. Men bu toýa hökman gidäýmelidim. Şol wagtam Oraz çaltlyk bilen elimden çakylygy kakyp alyp, ilki meň maňlaýyma, soňam öz maňlaýyna degrip:
-Dostjan bize-de nesip etsin, şeýdip toý tutup, çakylyk paýlamak.
– Oraz, senem oňarýaň-aý, bize entek öýlenerden ir ahyry, entek biz ýaňy bir birinji kursa.
– Nazarhan, biz diläp bir galaly, galanam nesibe görübermeli bolarda. Menä öýlenjek welin, arman halaşýan gyzym entek ir göräýýärdä.
– Oňarypdyrda. Onsaňam, bu wagt öňki döwürdäki ýaly söýgi galdymy?
-Baý bow, söýgä düşünýänem gepledi. Söýseňem, söýmeseňem, esasy biri-birege wepalylyk hem ynam gerekmika diýýän dost. Kän kitaphon bolmasamam, kitaplaryň birinde “Söýgi- bu edil ölüm ýaly, ýaş saýlamaýar hem-de ölüm ýaly, duýdansyz gelýändir” diýip okapdym.
-Şahyrlar ýaly geplediň. Ine munuň başga gep.
Men güldim. Orazam meň gülşüme güldi.Şeýdip, bile tirkeşip öýe gaýtdyk. Arslanyň toý günem ýetip geldi. Men toýa ýeke barmaga çekinip, ýanym bilen dost oglanym Azadam alyp bardym. Toý mekanynyň bosagasyndan ätläp içeri girdik. Dürli reňkdäki çyralar gözüňi gamaşdyrýardy. Toýuň şowhuny ýeterlikdi. Azat ikimiz tanyş oglanlaryň stoluna geçip oturdyk. Ýaşlaram geldi. Toý hasam gyzykdy. Adamlara syn edip oturşyma bu toýa okuwymyzyň mugallymlarynyň hem gelendigini gördim. Alypbaryjy Arslanyň kursdaşlaryny, mugallymlary toýy gutlamak üçin meýdança çagyrdy. Mugallymlar ýeke-ýekeden süýji sözler bilen toýy gutlaýardylar. Ýöne şol gutlagda sesi şeýlebir gulaga ýakymly zenan maşgala gürledi, men ýaşlara seredip durdum. Ses bolsa özüne çekip barýardy. Sesiň gelýän tarabyna seretsem owadan geýnüwli , uzyn boýly, ak ýüzli,salyhatly görünýän bir gyz toýy gutlap dur. Ol gyz toýy gutlanyndan soň hem, men oňa erksiz halda seredip galypdyryn. Içimden” sesi ýag ýaly, özem owadanja eken” diýip galdym. Ýöne içimden dälde. pyşyrdap aýdypdyryn.Ony hem Azat eşidipdir.
-Kimiň sesi ýag ýaljak?
– Hol ýerde,ýaňy bir gyz toýy gutlady, sesi şeýlebir ýumşak, mylaýym eken. Hana ol gyz, gaýdyp barýar eýýäm. Arslanyň kursdaşlaryndan öýtýän.
Azat ýerinden turup gyza seretdi:
– Seň ol diýýäniň talyp däl-de, mugallym. Maral mugallym,ol çykmadyk gyz, uly kurslary okatýar. Nesip bolsa, bizem geljek ýyllarda okadar.
– Maral mugallym, şeýdiýsene, a näme üçin men ony häzire çenli görmedim?
-Aý Nazar men näbileýin. Hana indi gördüňä‼
– Howa indi gördüm.
Şeýdip biz toýam sowup, Azat bilen öýe gaýtdyk. Ertesi irden zordan okuwa gitdim. Toýuň ýadawlygy duýulýardy. Men arakesmede oýaly- ukuly ýöräp barýarkam, öňümden ilkinji gezek toýda gören Maral mugallymym çykdy. Men şol bada ukudan açyldym. Men oňa salamam berip ýetişmedim. Elinde birgiden depder, kitaplary bilen özişi gümra halda ýene gözümden ýitip gitdi. Näme üçin, men şu çaka çenli şeýle ajap adamy görmedimkäm? Ýa üns bermedimmikäm? Maral mugallym hakynda gyzyklanyp, ol barada tanyş oglanlardan soradym. Görüp otursam, ol biziň ýokary okuwymyzyň talyby eken. Zehinli bolansoň, ony mugallym edip alyp galypdyrlar. Ol 27 ýaşlaryna golaýlan eken. Bu maglumatlardan soň, men şeýle gyzyň nädip maşgala tutunman galandygyna geň galdym.
Ýuwaş-ýuwaş okuwam tamamlanyp barýardy.Tomusky dynç alşa az wagt galypdy. Näme üçindir, men dynç alşa howlugmaýardym, welaýatdan okuwa giren kursdaşlarym bolsa tersine şeýlebir howlugýardylar. Olaryň her biri öz ýaşaýan ýerleriniň taryply ýatlamalary bilen okuwynyň ilkinji ýylyny geçiripdiler. Bu soň hem şeýle bolar. Dynç alyş wagtymyzam gelip ýetdi. Biz mugallymlarymyz, kursdaşlarymyz bilen hoşlaşyp durduk. Birden ýüregim gysyp, okuw binamyza onuň aýnasyna seretdim. Aýnada Maral mugallymyň şekili göründi. Entegem anyk bilemok ýa hakykatdanam gördüm ýa-da gözüme görünüpdi. Şeýdip, çaltlyk bilen geçip giden talyplyk ýyllarymyň ilkinji ýyly geçip gitdi.
Men indiki täze okuw ýylyna, has ynamly hem gujurly geldim. Bu ýerdäki ähli binalar, baglar, güller, adamlar hat-da çyralaram maňa tanyşdy. Indi bu ýeri meniň öýümden känbir tapawut etmeýärdi. Täze dersler girizilensoň, bizi täze duýgular gurşap alýardy. Biz dürli otaglarda okaýardyk. Sapakda mugallym maňa bir kitap berdi-de, Maral mugallyma eltip bermegimi haýyş etdi. Kitaby alyp kafedranyň gapysyny gyssanman girdim. Sag tarapdan dördünji iş stolynyň başynda Maral mugallym otyrdy. Aljyraňňy ýagdaýa düşüp, ilkinji gezek gyryk ses bilen salam berdim:
-Salam mugallym
-Salam
-Şu kitaby size Bägül mugallym iberdi.
Kitaby stoluň üstünde goýjak bolup durkam, Maral mugallym elini uzatdy, kitaby ýene eline berjek bolamda, eli elime degdi. Bu hadysa mugallym üçin adaty ýaly bolsada, her gezek Maral mugallymy görende ýürek urşy üýtgeýän oglan üçin üýtgeşikdi. Ýüzüm gyzardy.
-Hä bolýar sagbol. Gutardygym ibererin diýäý.
-Bolýar. Sagboluň mugallym.
Kafedradan daşyna çykyp zordan dem aldym. Ýüregim şeýlebir çalt urmaga başlady, sapak gutaran badyna oglanlaryň birine suw getirmegi haýyş etdim.Suw içip azda kände ýeňledim.
Azat ýanyma gelip:
-Nazar ýagdaýyň gowumy, ýüzüň reňki dagy ak tam ýaly, näme boldy? Bolmasa rugsat alda gaýdaý.
-Ýok sagbol. Indi ýagşy. Gowy irdenlik edinmän gaýdanym üçindir.
Bu bahanam oglanlary aldasa-da, özümi aldamady. Aşyk bolmagy islemesemem, söýgä kän bir ynanmaýan oglan bolsamam G.Ezizowyň bir goşgusy ýadyma düşdi.
Men seni söýäýdim, söýäýdim öýdýän
Soňky günler maňa bir zada bolýar
Begenmesiz zada begenip ýörün
Hemem sähel zada keýpim bozulýar.
Şol gün men özüme näme bolýanyna düşünmedim. Mende hiç bir agyry ýa keselem ýokdy ahyryn. Bolsa-da, bir-iki günden soň bu ýagdaý aýryldy. Talyplyk döwrümiň ikinji ýylynda men Maral mugallymy köp gördüm. Gün-günden ony görmek isleýärdim. Irden okuwa näçede gelýändigini, sagat näçede, haýsy kurslara sapagynyň bardygyny, näçede gaýtýandygyny men onuň ähli ýol düzgünini bildim. Şol wagtlara gabatlap ýörite onuň öňünden çykýardym. Her gezegem salam berip, onuň “salam” diýenindäki sesini eşidip, maýyl bolup geçýärdim. Onuň derek ýaly boýy, kömür ýaly saçy, gar ýaly ýüzi, içinde balyk ýüzübermeli diýlip wasp edilen umman ýaly gözi, salyhatly geýnişi, ýöreýşi, duruşy,oturyşy, gepleýşi, seredişi hemme zady meni özüne çekýärdi. Käteler özüme aşyk dagy bolaýdymmykam, ýeri mugallymy gowy görmäňde, başga söýmäge,köýmäge gyz tapmadyňmy diýsene diýip oýa batardym. Wah, il-gün muny aňaýsa men ýere girerin. Menden beterem Maral mugallyma talyby aşyk bolupdyr diýseler, eşidäýse näme, ol nähili ýagdaýa düşer. Men bu söýgümi hiç wagt, hiç kime aýtman. “Oglan kalbymda dörän söýgi bolmaly, wagt gerek geçer” diýýärdim. Geçmedi. Okuwyň dördünji ýylynyň ahyrydy. Öýdäkiler entegem meni öýermegiň hyýalyndadylar.Ýöne men başga gyza öýlenmekçi däldim. Içimdäkini bolsa hiç kime aýdyp bilmeýärdim, aýtmaly däldim. Iki ýyllap bir mahalky syrymy entegem, hiç kimiň ýanynda çözlemedim. Men 21 ýaşadym, Maral mugallym bolsa 29 ýaşynda. Onuň hyrydary kändi. Ýöne oňa mynasyby azdy. Ol hakykatdanam, özüne mynasybyny gözleýärdi. Men onuň bilen ylalaşýaryn. Bu ýagdaý, belki “Maral mugallym meniň ýazgydymdyr” diýen pikiriň döremegine sebäp bolýardy. Bir-iki ýola Maral mugallym bilen çärelere gatnaşmak hem maňa nesip etdi. Şonda men hezil edip ony synlaýardym. Onuň bilen halypa şägirt ýaly bolup söhbet ederdim. Onuň lezzeti başgady. Okuwda gabatlaşamyzda,men hemişe ýöne mugallym däl-de, salam Maral mugallym diýerdim. Ol bolsa ýylgyrypjyk salam diýip geçerdi. Men oňa gözümiň gytagy bilen seretmäge hem utanýardym. Ýöne hakyky duýgy bir gezek, ýa-da ençeme gezek tas özüni ele beripdi. Günleriň birinde, men Maral mugallyma seredip durkam, ol muny aňdy we maňa ilkinji bolup özi deňimde durdy-da salam berdi.
– Salam Rahymow. Sapaklaryňa ýetişigiňi mugallymalaryň ählisi öwýär, soňam şeýle dowam et.
Men dogrusy bu sözlere garaşmandym.
-Bolýar mugallym, hökman.
Kellämde aýtmaga hiç hili söz ýokdy. Maral mugallymam hoşlaşyp gitdi. Içimden “wah, maňa seniň ýekeje öwgüňem ýeterlik” diýip yzyndan garap galdym. Men ony hakykatdanam gowy görýärdim. Eger söýgümi aýdyp bilsem, ejem dagyny ugratmaga-da razydym. Ýöne il gün näme diýer, öz mugallymyna aşyk bolupdyr diýseler, onuň abraýyna şek ýetjek bolsa, maňa-da özünden 8-9 ýaş uly gyzy alýarmyş diýseler, bir giden diýseler we ýene-ýeneler meni gaty alada goýýardy. Dördünji kursyň gyşynda Maral mugallym bizi hem okadyp başlady. Men birinji partada oturdym. Her gezek sapak aýdyp, onuň bilen sorag-jogap alyşýardym. Bir gezegem aýdyp duran temamy boldum edip, mugallymyň ýüzüne seredip, doňup galypdyryn. Mugallym maňa ýylgyryp durdy-da sypaýçylyk bilen:
“Bolan bolsaň ýeriňe geçäy Nazar” diýdi.
Bu söýgi hiçem aýdyljak däldi. Bu söýgi hemişe päkligine galjak söygülerdendi. Okuwyň soňky ýylynda men azda kände söýgümi duýdurmaga çalyşdym barybir bolmady. Men talypdym, ol hem mugallym. Meniň üçin hem-de Maral mugallym üçin aýylganç wakalaryň biri bolupdy. Maral mugallymyň kakasy ýogalypdy. Bu ýagdaý, meniň elimde bolan soňkuja pursadymy hem ýok edipdi. Okuwyň soňky ýyly hem okuwy gutarýanlygyma gynanyp, hem söýgümiň içimde galjagyna ahmyr çekip, gözüp nemlenip durdy. Ýasly wagty maňa Maral mugallymy görmek gaty agyr degdi. Gyz halyna başynda gara ýaglyk. Sen gyzyl kürtä ýetmelilerdendiň ahyryn. Okuwy üstünlikli tamamlap harby gulluga gitdim. 19 ýaşymda meni öýerjek maşgalam, meni entegem öýerip bilmändi. Harby gullugymam tamamlap, sag-aman öýe geldim. Işe girdim. Işe täze başlanlygym üçin meni bir saý mesele bilen, şol öz okap giden ýokary okuw mekdebime ugratdylar. Barsam Maraly, Maral mugallymy görerin diýen pikir heniz kellämde ýokdy. Okuwyň golaýyndaky duralgada ulagymy goýdum. Okuwyň howlusyna girdim. Hiç bir zat üýtgemändir ähli zat şo durşy. Derwezäniň agzyndaky gözegçi daýy meni görenden tanady:
-O-how Nazarjan senmi? Gullugyňam sowduňmy sag-aman? Gowumy ýagdaýlaň?
-Salawmaleýkim Aşyr aga. Işläp ýörsünizmi? Howa, men Nazar, iş boýunça iberildik.
-Tüweleme bolubilýär. Şeýdip gelip duruň.
– Bolýar Aşyr aga, men işlerimi bitireýin, gaýdyşyn ýene gelerin.
Zerur işimi bitirip aýagym öňküje okap giden okuw binamyza tarap ýöredi. Ol ýerde kursdaş oglanlarymyzyň biri mugallym bolup, işe galypdy. Şonuň ýanyna barýardym. Ine-de, birden ýazgydyň oýuny, ykbal maňa ýene Maral mugallymy görkezdi. Entegem durmuşa çykmandyr. Entegem şol öňki Maral mugallym. Wagt entegem ony gorapdyr.
-Salam Maral mugallym. Gowumy ýagdaýlaryňyz?
“-Salam. Nazar Rahymow bu senmi? Tüweleme bu ýerleri, mugallymalary ýatdan çykarmansyň” diýip degişdi.
Içimden “wah asla ýatdan çykmasa näme” diýdim.
-Ýokla mugallym, harby gullugy sowup, täzelikde işe girdim. Iş boýunça şu ýere ugradyldym.
-Hä tüweleme bolupdyr. Çöreklisi bolsun işiňem.
Biz Maral mugallym bilen öňden bäri birek-birege aýdylman galan sözümiz bar ýaly, seredişip durdyk. Men ýürek duýgymy aýtmaga şundan amatly pursat tapmajagymy bildim. Ýöne şol wagtam arkamyzdan bize tarap gelýän kursdaşym Eziz, “Nazarhan” diýip gülüp goýberdi. Muňa menem Maral mugallymam güldi. Eziz bilen salamlaşyp men Maral bilen hoşlaşdym. Ýöne men hoşlaşygyň soňky duşuşyk boljagyny bilmedim.
– Bor-da Nazar sagbol. Sag-aman işle. Arasynda bizem ýatlap, gelip dur. Ýoluň ak bolsun.
-Bolýar sagboluň mugallym. Hiç haçanam unutman.
Men ýene onyň yzyndan garap galdym. Ezizden Maral mugallym hakynda soradym Eziz Maralyň sähediniň bellenendigini, basym üç aýdan toýudygyny aýtdy. Gözümden bir damja ýaş akdy. Bu ýerdäki işimi bitirip gitdim. Okuwyň howlusyndan çykyp gaýdyp barýan. Talyplyk döwrümiň ilkinji ýylynda maňa Maral mugallymyň keşbiniň görünen aýnasyna seretdim. Ol ýerde hiç zat görünmeýärdi. Aşyr aganyň ýanyna ýetdim, onuň bilen sagbollaşdym. Iň soňky gezek, bir wagtlar maňa bagt beren, meni guş edip uçuran okuwymyň derwezesinden daşyna tarap ilkinji ädimimi urdum. Soňam okuw binamyzda Maral mugallymyň oturýan otagynyň aýnasyna seredip içimden şu goşgy setirleri gaýtalap ýola düşdüm: “Eger sen bagtly bolsaň, hem-ä meniň bagtym, hemem öz bagtyň”.
Selbi Goşaýewa,
Magtymguly adyndaky Türkmen döwlet
uniwersitetiniň taryh fakultetiniň talyby.
Sungat we medeniýet ulgamyna degişli täzelikler medeniýet sahypamyza ýerleşdirilendir!
