Makadamiýa hozy Awstraliýanyň kiçijik agaçlaryň biri bolup, ol ýedi ýa-da on ýylyn dowamynda takmynan 100 kilogram hoz hasyl berip başlaýar. Makadamiýanyň adyny Awstraliýanyň Wiktoriýa ştatynyň baş botanigi Ferdinand fon Müller berdi. Bu alym ilkinji bolup ösümlik maşgalasyny suratlandyrdy. Ýerli ýaşaýjylary hozuň ýygnalýan agaçlaryny Kindal-Kindal diýip atlandyrýarlar, miweleriň özlerine mullimmbimbi ýa-da bumera diýilýär. Şonuň üçin uzak wagtlap gudrat hozynyň dürli atlary bardy. Adaty bolmadyk hozy çalt “dadyp gören” Awstraliýada ilkinji ýewropalylaryň peýda bolmagy bilen, makadamiýa ýerli taýpalar bilen söwdada ýeke-täk walýuta öwrüldi.
Ýewropada we Amerika – bu hozuň tagamy bilen jadylandy. Altmyşynjy ýyllaryň başynda Awstraliýadaky hoz pudagy doly güýçlendi. Mundan ozal miweli agaçlary ösdürip ýetişdirmek, makadamiýalary saýlamak, ýygnamak we saklamak boýunça köp ýyllap gözleg geçirildi. 1970-nji ýylda günorta-gündogar Kwinslendde segsen müň hoz agajy ekilende, köp Awstraliýaly ösüp barýan pudaga maýa goýup başlady. Bu “hoz” maýa goýumlarynyň döwlet tarapyndan höweslendirilmegi bilen baglanyşyklydy – salgyt salynmady. 1972-nji ýylda yklymyň ýaşaýjylary 70 tonna ýakymly miweleri ýygnamagy başardylar we häzirki wagtda hozuň önümçiligi ýylda 40 000 tonna.
Häzirki wagtda makadamiýanyň dokuz görnüşi belli, olaryň bäşisi diňe Awstraliýada ösýär. Kaliforniýada, Täze Zelandiýada, Braziliýada, Günorta Afrikada we Gawaýide bu üýtgeşik hozuň görnüşleri bar. Häzirki wagtda makadamiýa dünýädäki iň gymmat hoz bejergisidir. Bu hoz bedenden holesterini aýyrmaga kömek edýär, kalsiniň we beýleki minerallaryň çeşmesidir. Uglewodlar az, ýöne ýagda deňeşdirilende ýokary. Alymlaryň pikiriçe, sagdyn hozlary yzygiderli iýmek ýürek-damar keselleriniň, käbir düwnük keselleriniň töwekgelçiligini peseldýär we hatda horlanmaga hem kömek edýär (100 g 700 kkal bardygyna garamazdan). Uly däneler köplenç gowrulýar we karamel ýa-da şokolad bilen örtülýär, ownuk we ezilenler bolsa işdä açarlara goşulýar. Bu hozuň ýagy gymmatly kosmetiki önüm hasaplanýar. Derä aňsatlyk bilen siňýär we ýumşadyjy, iýmitlendiriji täsire eýedir.
Sähetmyradow Sähetmyrat,
S.A.Nyýazow adyndaky TOHU-nyň mugallymy