Beýi bagynyň medeni sortlary Kawkazda, Orta Aziýada, Krymda we Moldowada ösdürilip ýetişdirilýär..Beýi-agaç görnüşli gyrymsy bag bolup, boýy 8 metre çenli ýetýär, gür ýaprakly, şar görnüşli telpekligi bolýar. Gülleri sada bir-birden bir ýyllyk baldaklarda emele gelýär. Miwe düwünçekleri emele gelenden soň, hasyl getiriji baldaklar ösmeýärler. Miweleri tüýjümek, garamtyl-sary reňkli, iri, miwe sapaksyz, eti gaty, uzak saklanýan, uzak ýerlere daşalanda hem zaýalanmaýar. Miwelerini köplenç çig görnüşde iýmek bolmaýar, miwesiniň içi köp çigitlidir (10-70). Miwelerinde 8,15-12,0% süýjüler, witamin S, pektin-0,33%-e çenli we 0,2- 0,8% turşular saklanýar.
Şeýle hem miwesiniň düzüminde dubil maddalary, etil efirleri saklanyp beýi miwesine özboluşly ýakymly ys berýär. Şonuň üçin beýi mürepbesiniň ýakymly ysy bolýar. Beýi agajy çalt hasyla durýar, 5-6 ýyldan doly hasyl getirip başlaýar. Hasyllylygy gektardan 150-380 sentner. Beýi agaçlary 30-50 ýýl ýaşaýar, çybyklary, baldaklary sapmak arkaly we tohumlary bilen köpeldilýär. Beýi – ýagtylygy we ýylylygy köp talap edýän bagdyr, ýöne aýaza durnuksyz bolup, suwa bolan talaby ortalykdyr. Miweli bagçylykda 100-e golaý sortlary bolup, Türkmenistanda 6 sorty ösdürilip ýetişdirilýär. Miwesiniň bişip ýetişişleri boýunça güýzki we gyşky sortlara bölünýärler.
ÇARYÝEWA MAÝSAGÜL,
S.A.Nyýazow adyndaky Türkmen oba hojalyk
uniwersitetiniň mugallymy