Bazar bäsleşiginiň wezipeleri:
Kadalaşdyryjy funksiýa. Bu funksiýanyň düýp manysy, bäsdeşlik islegiň iň amatly bahasyny kesgitlemek üçin harytlary we hyzmatlary üpjün etmek we öndürmek ýaly kategoriýalara täsir edýär;
Ýerleşdirmegiň wezipesi önümçiligiň faktorlaryny (ýer, zähmet, maýa serişdeleri) iň uly netije berjek ýerlere ýerleşdirmekdir;
Innowasiýa funksiýasy dürli täzelikleri, ylmy we tehnologiki ösüşiň gazananlaryny ulanmak, bu bolsa öz gezeginde bazar ykdysadyýetiniň ösüşini kesgitleýär;
Uýgunlaşdyryş funksiýasy rasional uýgunlaşmagy, guramalaryň, firmalaryň, edaralaryň daşky gurşawdaky daşarky we içerki üýtgeşmelere uýgunlaşmagyny, netijede ykdysady işjeňlikleriň giňelmegini öz içine alýar;
Paýlamak funksiýasy sarp edijileriň arasynda öndürilen önümleriň we harytlaryň tutuş göwrümini paýhasly paýlamakdan ybaratdyr;
Gözegçilik funksiýasy bazaryň monopoliýasynyň öňüni almak üçin döredilendir.
Baha bäsleşigi
Baha bäsleşigi bäsdeşleriň sanyny azaltmak üçin bahalaryň şol wagtky söwdanyň gidişine baglylykda ulanylmagyna esaslanýar. Mysal üçin, bir gurama, firma bazary basyp almaly bolsa, bahalary arzanlatmak üçin ýüz tutmaklygydyr.
Bäsleşigiň bu görnüşi tiz hem bolup biler, ýagny habar beriş serişdeleri, mahabat arkaly sarp edijä ýakyn wagtda bahalaryň arzanlamagy barada habar berlende;
ýa-da bahanyň birneme ýokarlanmagy bilen bazara ýokary aýratynlyklary bolan täze önüm hödürlenmegi.
Şeýlelik bilen, baha bäsleşigi şuňa meňzeş önümleriň bahasynyň tapawudy arkaly sarp edijileri özüne çekmäge esaslanýar.
Bahasyz bäsdeşlik
Bahasy bolmadyk bäsdeşlik, baha guralyny öz içine almaýan bäsdeşlikdir.
Ilki bilen, bäsleşigiň bu görnüşi sarp edijileriň islegini kanagatlandyrmaga gönükdirilendir we häzirki zerurlyklara laýyk gelýän täze önümiň çykarylmagyny ýa-da ozal ýok bolan zerurlyklary kanagatlandyrjak täze önümiň döredilmegini öz içine alýar; önümi, hyzmaty ýerine ýetirmek bilen baglanyşykly hyzmatlary köpeltmek we kämilleşdirmek.
Bahasyz bäsdeşlik önümiň tehnologiki tarapy bilen baglanyşykly we hiline täsir edýär.
Kämil bäsdeşlik
Kämil bäsdeşlik, birmeňzeş önümleri hödürleýän köp sanly firmanyň bolmagy bilen häsiýetlendirilýän belli bir bazar şertleriniň bardygyny göz öňünde tutýar. Bäsleşigiň bu görnüşiniň aýratynlygy satyjylaryň we alyjylaryň bazara erkin girmegi we päsgelçiliksiz çykmagydyr.
Gowy, önümiň ýa-da hyzmatyň bahasy, isleg we teklip esasynda bazaryň kanunlaryna laýyklykda kesgitlenýär.
Kämil däl bäsdeşlik
Kämil däl bäsleşigiň häsiýetli aýratynlygy, satyjylaryň çäkli mukdary bilen özboluşly aýratyn önümiň belli bir bahadan satylmagydyr.
Göni bäsdeşlik
Göni bäsdeşlik açyklyk bilen tapawutlanýar. Şuňa meňzeş önümleri öndürijiler dürli maglumatlary, meselem, Satyjylaryň meýilnamalary barada sarp edijiler hem gowy habarly. Mysal üçin, haryt öndürijisi önümiň bahasynyň arzanlamagy barada alyjylara öňünden habar berip biler.
Senagat bäsleşigi
Senagat bäsleşigi, şol bir atdaky harytlary deňeşdirmek şertlerinde bolup geçýär. Bäsdeşlik şol bir pudagyň içinde ýüze çykýar we önümiň bahasyny arzanlatmak, daşky görnüşini we hilini ýokarlandyrmak arkaly bazary ýeňmäge gönükdirilendir.
Pudagara bäsdeşlik
Pudagara bäsdeşlik has girdejili maýa goýumlaryna gönükdirilendir. Şeýle bäsdeşlik bilen bäsdeşlik, girdejiniň iň ýokary göterimini getirip biljek geljegi uly pudaklarda ýer almak üçin ulanylýar.
Satyjylar bäsleşigi
Satyjylaryň bäsleşigi, harytlaryň aşa köp bolmagy bilen ýüze çykýar. Bu ýagdaýda satyjylar has çalt satmak üçin önümiň bahasyny arzanladýarlar.
Alyjy bäsleşigi
Alyjy bäsleşigi satyjy bäsleşiginiň tersidir. Bäsleşigiň bu görnüşi bilen, bahasynyň ýokarlanmagy sebäpli ýetmezçilik şertlerinde belli bir önümi almak mümkinçiligi üçin göreş bar. Bazar ykdysadyýetinde sagdyn adalatly bäsdeşlik ykdysady ösüşiň esasy mehanizmidir. Öndürijileri telekeçilikli, işewür bolmaga höweslendirýär, çeşmelere degişlilikde rasionalizmi höweslendirýär, sarp edijiniň zerurlyklaryny kesgitlemek üçin ýokary hilli bazar derňewini geçirmegi maksat edinmelidir.
Amangeldi HOJAMBERDIÝEW,
S.A.Nyýazow adyndaky Türkmen oba hojalyk
uniwersitetiniň mugallymy.