Dünýä syýahatçylarynyň ünsüni özüne çekýän Taýlandyň “Ýi Peng” festiwaly özüniň özboluşly aýratynlygy bilen tapawutlanýar. Ol Taýlandyň gijeki asmanyny millionlarça uçýan çyralaryň yşygy bilen ýagtylandyrýar. “Asman çyrasy” festiwaly meşhurlygy boýunça Taýlandyň demirgazyk böleginde döreýär. Bu festiwalyň aýratynlygy islendik adamyň gatnaşyp bilýänligindedir. Munuň üçin ilki bilen gowy arzuw etmegi başarmaly we “Khom loy” kagyz çyrasyny satyn alyp, asmana uçurmaly. Taýlylar “Ýi Peng” dabarasynda ruhy arassalanmagyň ýüze çykýadygyna ynanýarlar. Netijede, gorkular, erbet duýgular we bagtsyzlyk adamlary terk edýär diýip düşünýärler. Bu baýramçylyk Taýlandyň gijeki asmanynyň görküni gözelleşdirip, täsinligi bilen görenleriň aklyny haýrana goýýar.
Iň uly çyra festiwallary Demirgazyk Taýlandyň paýtagtynda Çiang Maýda geçirilýär. Ony bellemek üçin iň meşhur ýerler Tha Phaýe atly Gündogar derwezesi we San Saýyň etegindäki Mae Jo Buddist ybadathanasy göz öňünde tutulýar. Bu festiwalyň dowamynda Aziýanyň käbir medeniýetlerinde adatça ulanylýan kagyz çyralary howada goýberilýär. Dünýäniň dürli künjeklerinden müňlerçe syýahatçy bu ajaýyp pursady tomaşa etmek üçin şunuň ýaly festiwallaryň geçirilýän şäherlerine gelýärler.
Asman çyralary bambuk çarçuwasyna berkidilen ýörite ýaglanan tüwi kagyzlaryndan gurulýar. Elçyranyň içinde kiçijik şemler ýa-da ýangyçly materiallardan ýasalan ýangyç öýjügi bar. Şemler ýa-da elementler ýakylanda, alaw çyranyň içindäki howany gyzdyrýar we dykyzlygyny peseldýär. Şeýlelik bilen çyranyň asmana uçmagyna sebäp bolýar.
Şeýle çyralaryň ilkinji gezek ulanylyşy b.e.öň III asyr hasaplanylýar. Olaryň adaty işe girizilmegini üç döwletde tapmak bolýar: Hytaý, Taýwan we Taýland. Hytaýda ol Aý baýramy ýa-da Çžunsýu festiwaly diýlip hem atlandyrylýan, şeýle hem Orta güýz festiwaly ýaly festiwallara girýär. Şuňa meňzeş festiwaly Taýlylar we Wýetnamlylar giňden belleýärler. Her ýyl dünýäniň dürli künjeklerinden müňlerçe syýahatçy bu ýere Suw hudaýyna ybadat etmek we “Asman çyralary” açmak üçin gelýärler. Bu festiwal iňlisçe “Sky Lanterns” diýlip atlandyrylýar.
Reňkli we täsin Taýland festiwaly dynç alyşy söýüjileriniň köpçüligini özüne çekýär. Bu gadymy medeniýetlerdäki ertekileriň şalygy, medeniýet Günbatar we Ýewropanyň köp ýurtlaryndan tapawutlanýar, sebäbi köp asyrlardan soň däp-dessurlar henizem saklanyp galypdyr. Taýlandyň häzirki ýaşaýjylary milli däp-dessurlar bolmazdan ýekeje baýramçylygy hem göz öňüne getirip bilmeýärler. Hökman reňkli çykyşlar bilen bilelikde geçiriljek köp sanly dabaralaryň we festiwallaryň arasynda Taýlanda geçirilýän asman çyralary festiwaly ýerli we köp sanly jahankeşdeler we myhmanlar tarapyndan uly meşhurlyga eýe bolýar. Müňlerçe howa çyralaryny asmana goýberýän bu adat, gadymy rowaýata görä, Taýlanda XIII asyrda peýda bolýar. El çyrasy ýakylanda – ruhuňyz arassalanar, maşgala gatnaşyklary hem güýçlener we söýgi duýgulary öçenler üçin söýgi alawy täze güýç bilen ýanýar. Ot arassalanmagyň nyşany bolýan bolsa ýokary tarapa uçýan çyra bolsa beýiklige ymtylmagyň nyşanydyr diýip häsiýetlendirýärler.
Festiwalyň dowamynda Taýlandyň demirgazyk welaýatlary aýratyn atmosfera bilen doldurylyp, ýylylyk we söýgi ruhy bilen dolýar. Gijeki asmana köp mukdarda çyralar çykyp, asmana uçýan çyralar uçýan guşlaryň sürüleri ýaly köp reňkli çyralar bilen yşyklandyrylanda gözelligiň nähili bolýandygyny göz öňüne getirmek diýseň ýakymly. Şol bir wagtyň özünde, festiwal üçin saýlanan ýer aýratyn ähmiýete eýe, şonuň üçin bu ýer agaç nahallary bilen ekilen bolsa, bu ýer baýramçylyga laýyk däl diýlip hasaplanylýar, bu esasan erbet ýagdaý sebäpli ýüze çykýar, öýe kynçylyklar we betbagtçylyklar getirýär, şonuň üçin açyk ýerler saýlanyp alynýar. Bu festiwal diňe bir özboluşlylygy we parlaklygy bilen çäklenmän, eýsem adamlaryň bagtly geljege çyn ýürekden ynanmagy bilen ajaýyp. “Sky Lantern” festiwaly iň ajaýyp baýramçylyklaryň biri – Taýdan terjime edilen “ýapraklar gämisi” manysyny aňladýan Loi Krathong bilen gabat gelýär.
Hytaýdan bu baýramçylygyň gelip çykyşy barada gyzykly bir rowaýat bar, Hytaý imperatorynyň gorkusyz serkerdesi Çgue Liang duşmançylyk döwründe uçýan çyralary ilkinji gezek görüp ony ulanypdyr. Asmana köp sanly çyrany uçurmak bilen, goşunyna belli bir alamatlary we buýruklary berdipdir. Gadymy döwürlerde bu usul uzak aralyklara maglumat bermegiň iň ýönekeý we çalt usulydy. Soňra uçýan çyralar diňe daglarda ýerleşýän iň uzak ilatly ýerlerde ulanyldy, sebäbi ýerli ilata howp barada duýduryş bermekden başga ýol ýokdy. Asman çyralary uçarlardan soň ikinji uçýan ulagdyr. Asmana uçurylýan çyralaryň yzygiderli uçurylyp durulmagy, howa ýollary gullugynda uçarlaryň gatnawlarynyň düýbüni tutmakda esas boldy.
Gözel EMINOWA,
Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginiň
Halkara gatnaşyklary institutynyň talyby
Global pandemiýa şertleri tamamlanandan soňra haýsy ýurda syýahata gitsem diýýänler we syýahat etmegi söýýänleriň sahypasy
