Biziň durmuşymyzy düýbünden döwrebaplaşdyrmagy başaran sanly tehnologiýalar az däl. Ýöne olaryň içinde häzirki wagtda has köp ýaýran bäş sanysynyň haýsylardygyny bilmek ählimiz üçin gyzykly bolsa gerek. Eýsem olar haýsylar? Geliň, olar bilen tanyş bolalyň.
Olaryň birinjisi, elbetde internet. Internet 20-nji asyrda döräp, şol döwürden bäri onuň gerimi has giňelip şu günki derejesine gelip ýetdi. Eýsem, internet näme? Internet dünýä boýunça özara birikdirilen kompýuterleriň ulgamy bolup, bu tora birikdirilen kompýuterleriň kömegi bilen ulanyjylar dürli maglumatlary alyp bilýärler. Bu tora näçe kompýuteriň birikdirilendigini hiç kim anyk aýdyp bilmeýär. Emma käbir maglumatlara görä 5000-e golaý ownuk torlar iki milliondan gowrak kompýuterleri internete birikdirýär. Bu sanyň takyklygy barada hiç zat aýdyp bolmaz. Sebäbi häzir internet ulgamyna birikdirilýän kompýuterleriň sany ýyl-ýyldan artýar.
Bilşimiz ýaly, internetde köpdürli peýdaly maglumatlar bar. Mysal üçin howa maglumatlary, täzelikler, kino, gazet-žurnallaryň elektron görnüşleri, elektron kitaplar, söwda harytlaryň görnüşleri we bahalary, syýasat, edebiýat, aýdym we beýlekiler bar. Emma internetde peýdasyz maglumatlar hem az däl. Interneti peýdaly ýa-da zyýanly taraplara ulanyp bilmek biziň özümize bagly.
Internet 1969-njy ýylda döredildi diýseň hem bolýar. Ýagny şol ýylda Amerikanyň Birleşen Ştatlarynyň Goranmak ministrliginiň ARPA gullugy tarapyndan goranmak senagatynyň ylmy-barlag guramalarynyň arasynda aragatnaşygy üpjün etmek üçin tor döredildi.
Ilkibaşda tor 17 kompýutreden ybarat bolup, “ARPANet” diýip atlandyryldy. 1972-nji ýylda Elektron poçta (E-mail)döredildi. Eýýäm 1976-njy ýylda toruň habarlar gullugy Usent peýda boldy. 1990-njy ýylda ARPANet tory ýapylýar we onuň ýerine internet peýda bolýar. Soňra World Wide Web – bütindünýä maglumatlar kerebiniň düýbi tutuldy.
Personal kompýuterler. XIX asyryň 70-nji ýyllarynyň ahyrynda ilkinji personal kompýuteri döredilýär. Ilkinji personal kompýuteriň bahasy 500 dollar bolupdyr. Şol ýyllardan başlap personal kompýuterleriň köpçülige hödürlenmegi netijesinde ilkinji döredilen äpet kompýuterlere bolan isleg azalýar. 80-nji ýyllarda IBM (International Business Machines Corparation) kompaniýasy özüniň ilkinji IBM PC personal kompýuterini döredýär. Personal kompýuterleriň bu görnüşi tiz aradan köpçülik arasynda uly meşhurlyga eýe bolýar. 1983-nji ýylda Apple Computers korporasiýasy syçanjyk bilen dolandyrylýan “Lisa” atly ilkinji personal kompýuteri işläp düzýär. Häzirki wagtda personal kompýuterleri özüniň köp işleri ýerine ýetirijilik we ulanmaga amatly häsiýetleri bilen biziň durmuşymyzda uly orun eýeleýär.
Smartfonlar. Smartfon “smart” we “phone” diýen iňlis sözleriniň birikmeginden gelip çykyp“akylly telefon” diýen manyny berýär. Ilkinji smartfonlar uly we agyr bolupdyr. Munuň üstesine olaryň bahasy 1000 dollara çenli ýetipdir. Wagtyň geçmegi bilen smartfonlaryň görnüşleri kämilleşip häzirki görnüşine gelip ýetipdir. Häzirki wagtda dünýä belli smartfon öndürýän kärhanalar köpeldi. Olaryň täze döredýän smartfonlarynyň gurluşy, ýady we daşky görnüşi hem döwrebaplaşdy. “Samsung”, “Huawei”, “Apple” kompaniýalary smartfon öndürmekde dünýäde öňdeligi eýeleýär.
WI-Fi. Wi-Fi “Wireless Fidelity” atly söz düzüminiň gysgaldylan görnüşi bolup, ol “simsiz takyklyk” diýen manyny aňladýar. Häzirki döwürde dünýä ýüzünde giňden peýdalanylýan we bir wagtda birnäçe adamlaryň peýdalanyp bilmeklerine mümkinçilik berýän Wi-Fi ulgamyny hem 20-nji asyrda döredilýär.
Sosial torlar. Sosial tor internet jemgyýetiniň bir bölegi bolup durýar. Sosial torlaryň käbir görnüşleri 90-njy ýyllarda peýda bolýar. Bir sosial tora millionlarça kompýuterleri birikdirip bolýar. Häzirki wagtda sosial torlaryň birnäçe görnüşleri bar.
Şu 5 sany sanly tehnologiýanyň ähmiýeti örän ýokary hasaplanýar. Olaryň haýsy hem bolsa, birini ýok diýip göz öňüne getirmek asla mümkin däl. Elbetde, sanly tehnologiýalar döwrüň möhüm talaby bolup durýar. Sebäbi biz sanly ulgamyň ornaşdyrylan we bu işiň barha ösdürilýän jemgyýetinde ýaşaýarys.
(Internet maglumatlaryndan peýdalanyldy)
Aýlar ATAJYKOWA,
Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginiň
Halkara gatnaşyklary institutynyň
Halkara žurnalistikasy fakultetiniň II ýyl talyby