Dünýä ýüzünde her döwletiň Paýtagty hakynda aýdymlaryň döredilendigi köplere mälimdir. Ýurdumyzyň göwher jygasy, Aşgabat hakynda döredilen ajaýyp aýdymlar akgynlylygy, duýga baýlygy bilen ünsüňi özüne çekär. Şeýle ajaýyp aýdymlaryň biri-de Türkmenistanyň halk artisti Nury Halmämmedowyň “Aşgabat” aýdymydyr.
Aziýanyň merjeni hasaplanýan Aşgabat şäherimiziň waspyny ýerine ýetirýän “Aşgabat” aýdymynyň täsin taryhy bar. Bu joşgunly aýdym mundan 62 ýyl ozal, ýagny 1961-nji ýylda döredilipdir.
Ussat kompozitorymyz, halk arasynda sazyň Magtymgulysy hasaplanýan kompozitor Nury Halmämmedow türkmeniň saýrak bilbili ussat halypa opera aýdymçymyz Medeniýet Şahberdiýewanyň dünýäde seýrek duşýan Liriki Kloraturaly Soprana sesine joşgunly “Aşgabat” diýen aýdymyny döredipdir.
Ussat şahyr Geldi Bäşiýew şol döwürler türkmen radiosynda diktor bolup işleýär eken. Baýry diktor Galdi aga radiokomitete seýregrägem bolsa gelýän ussat kompozitorymyz Nury Halmämmedow bilen duşuşyp, aýdym-saz hakynda pikir alşar eken. Günleriň bir güni halypa Nury Halmämmedow türkmeniň saýrak bilbili Medeniýet Şahberdiýewanyň belent sesine ajaýyp aýdymy döredendigini buýsanç bilen Geldi aga aýdýar-da, taýýar bolan sazy diňledýär. Bu ajaýyp saz Geldi aganyň kalbyny diýseň joşdurýar. Aradan bir hepdä golaý wagt geçeninden soň, ussat şahyr Geldi aga Nury halypa jaň edip, onuň döreden sazyna “Aşgabat” diýen ajaýyp goşgy ýazandygyny höwes bilen aýdýar. Diňläp görmegini teklip edýär. Döredilen saz bilen goşgy jüpüne düşýär. Dünýä belli ussat halypamyz Medeniýet Şahberdiýewa aýdymyň goşgusy notasy tabşyrylýar.
Medeniýet Şahberdiýewanyň “Aşgabat” aýdymy owazly kalbyny joşa getirýär. Ol joşgundyr hyjuw bilen aýdymy ussatlarça ýerine ýetirýär. Soňra bu aýdymy türkmen telewideniýasy arkaly ýazgy edilýär. Aýdym ussat opera aýdymçysyna uly at-abraý getirýär. Ol bu aýdymyň üsti bilen dünýä halklaryny Watanymyzyň gözellikleri, elwan güle beslenip oturan paýtagtymyzyň ajaýyplyklary bilen tanyşdyrýar.
Seýran etsem köçelerňe, Aşgabat,
Sallanyşýan gelin-gyzlaryň bardyr.
Köňüller mülküniň baky köşgi abat,
Säherler ýaňlanýan sazlaryň bardyr.
Türkmeniň saýrak bilbili Medeniýet Şahberdiýewa dünýäniň haýsy künjeginde bolsa-da, öz çykyşyny bu aýdym bilen başlar eken. Sungatyň baky parlak ýyldyzy Medeniýet Şahberdiýewanyň ýene-de bir ussatlygy, haýsy ýurt-da bolsa-da, şol ýurduň dilinde “Aşgabat” aýdymyny ýerine ýetirer eken. Şol ýyllarda “Aşgabat” aýdymynyň üsti bilen ýurdumyza 30 müňden gowrak daşary döwletli myhmanlar gelipdir. Halypa aýdymçymyz Medeniýet Şahberdiýewanyň ýerine ýetiren bu ajaýyp aýdymy bütin döredijiliginiň içinden eriş-argaç bolup geçdi. Şol bir wagtda bu aýdymy ussat halypa aýdymçymyz Atageldi Garýagdyýew hem ussatlyk bilen ýerine ýetirýär.
“Aşgabat” aýdymy Paýtagtymyzyň gününe hem ajaýyp taýsyz sowgatdyr. Bu aýdym ýaňlananda hemişe göwnümiz ganatlanyp, ony döreden, aýdan we aýdýan ussatlara bolan hormatyň artýar.
Men Medeniýet Şahberdiýewa bilen görşüp, söhbetdeş bolmak bagtyna eýe bolanlygym üçin onuň belent sungaty bilen bir hatarda adamkärçilik hasiýetleri hakynda hem şu zatlary aydyp bilerin.
Medeniýet Şahberdiýewada beýiklere mahsus sadalyk, kiçigöwunlilik, enelere mahsus mähremlik, şol bir wagtyň özünde-de ysanperwerlige ýugrulan sahylyk bardy. Ol şu hasiyetleri bilen zahmet çeken bilim ojagy – Maýa Kulyýewa adyndaky Turkmen milli konserwatoriýasynda okadýan talyplaryna görelde mekdebini görkezýardi. Ony ýakyndan tanadygyňça ýüreginiň edil çaganyňky ýaly päkdigini, ýagşylyk üçin ýaradylan beýik ynsandygyny duýmak bolýardy. Ol talyplarynyň ussat mugallymy, şägirtleriniň halypasydy. Döwletiň, Watanyň, Ýurduň öňünde hala we päk zähmetiň bilen ýalkanmalydygyň beýik nusgasydy.
Bir sapar ol maňa: “Sungat adamsynyň gije gündizi bolmaýar, ol hemişe zähmet çekmeli, kämillige ýetmegiň ýoly daş, ýone ol ýola ýetmek üçin irman-arman yhlas etmeli. Mukaddes Watanyňy, ýurduňy, il-günüňi jan-jigerden söýmeli. Beýik sungat eserleri söýgüden döreýär” diýipdi. Ussat halypanyň diňe şu sözleriniň özi-de biz – ýaşlar üçin watansöýüjilik sapagydy.
Dünýä belli ussatlar Medeniýet Şahberdiýewanyň, Nury Halmämmedowyň durmuş ýoly hiç mahal ähmiýetini ýitirmejek özbolüşly kitaba çalym edýär. Ol kitaba içgin aralaşdygyňça, buýsanjyň artýar. Ol ussatlar ýüzlerçe şägirtlerine halypa, talyplaryna mugallym, il-gününe ynsanperwer şahsyýet hökmünde öz ömürlerini bakylyga ýar etdi. Olaryň halkyň, Watanyň abraýy üçin bitiren taýsyz hyzmatlary nesiller üçin nusgadyr. Her bir adam kompozitor Nury Halmämmedow ýaly seýrek zehinli halypalar tarapyndan döredilen aýdymlaryny, Gündogaryň beýik söz ussady Magtymguly Pyragynyň terbiýeçilik ähmiýetli goşgularyny aýdymlaryň üsti bilen ýaşlaryň aňyna ýetirişinde görmek bolýar. Ussat halypamyz Nury Halmämmedowyň “Aýgytly ädim”, “Mukamyň syry”, “Şükür bagşy”, “Japbaklar” yaly onlarça kinolara ýazan saz eserleri halkyň kalbynda ebedi ýaşaýar.
Maýa Kulyýewa, Nury Halmämmedow, Medeniýet Şahberdiýewa sözün doly manysynda türkmen aýdym-saz sungatynyň ägirtleri hökmünde türkmen sungatynyň taryhyna girdiler. Olaryň halkymyzyň we dünýa medeni sungatynda goýan yzy bakydyr we müdümidir.
Nury Halmämmedowyň,
Sungatda goýan ýoly,
Asmanda şugla saçýan,
Baky ýyldyzlar ýaly.
* * *
Bilbil aýdymy bilen,
Döredip bahar-ýazy .
Dünýä çykdy Medeniýet
Şahberdiýewaň owazy.
* * *
Maýa Kulyýewanyň
Garlawajynyň owazy,
Şirin mukama beslär,
Bagtyýarlyk diýary.
Seýitmuhammet SEÝITMUHAMMEDOW,
Murgap etrabynyň Deňizhan şäherçe kitaphanasynyň II-nji derejeli kihaphançysy, TMÝG-nyň işjeň agzasy.