SIZDEN GELENLER

Ylymlaryň şasy – matematika

Hä­zir­ki aja­ýyp döw­rü­miz­de bi­lim öz­gert­me­le­ri üs­tün­lik­li dur­mu­şa ge­çi­ril­ýär. Şun­da mu­gal­lym­la­ryň sa­pak­la­ry tä­sir­li gu­ra­mak­da­ky alyp bar­ýan iş­le­ri mö­hüm äh­mi­ýe­te eýe­dir. Ol döw­re­bap se­riş­de­ler­den peý­da­la­nyp, usu­ly­ýe­tiň iň kä­mil gör­nü­şi­ni saý­lap al­ma­ly­dyr. Şeý­le­lik­de, okuw­çy­la­ryň dün­ýä­ga­raý­şy ös­ýär, bi­li­me bo­lan hö­we­si ýo­kar­lan­ýar. Ma­te­ma­ti­ka sa­pa­gy hem okuw­çy­la­ryň ha­sap­la­ýyş en­dik­le­ri­ni ke­ma­la ge­tir­mek­de aý­ra­tyn or­na eýe bo­lup dur­ýar. Ony okuw­çy­la­ra okuw ki­ta­by­nyň ýa-da mul­ti­me­di­ýa tag­ta­sy­nyň üs­ti bi­len öw­ret­mek bol­sa has-da tä­sir­li bol­ýar, okuw­çy­la­ryň sa­pa­gy çalt öz­leş­dir­mek­le­ri­ne ýar­dam ber­ýär.

Matematika gadymdan bäri öwrenilip gelinýän ylymdyr. Adamlaryň arasynda söwda we beyleki aragatnaşyklar ýola goýlup başlananda, hasaplama zerurlygy ýüze çykypdyr. Gadymyýetde adamlara özüniň mülküni, malyny we şuňa meňzeş   zatlaryny sanamak üçin hasap gerek bolupdyr.

Matematika biziň köpimiz üçin kyn bolup görünýär, emma her ylymda bolşy ýaly, matematikanyň hem özüne çekiji täsinlikleri bardyr. Sanlaryň kwadratlaryny, kublaryny goşanyňda, olaryň gyzykly häsiýetini aňsa bolýar. 1-iň kuby 1, 2-niň kuby 8 we 3-üň kuby 27-dir. Bu sanlary goşsaňyz, 36 bolar. 1, 2 we 3-üň jemi 6, 6-nyň kwadraty bolsa 36-dyr. Bu sanlaryň üstüne 4-i goşsaňyz, 4-üň kuby 64-dür, kublaryň jemi 100-e deň bolar. Bu sanlaryň özüniň jemi bolsa 10-dur. Görşüňiz ýaly, 100  10-uň kwadratydyr. Bu häsiyetiň hemme sanlar üçin degjşli bolýandygyny hasap görkezýär.

Sanly bilimiň esasy daýanýan dersleriniň biri matematikadyr. Islendik hünärmeniň gündelik durmuşda matematiki hasaplamalar bilen ýüzbe-ýüz bolmagy bu ylmyň ähmiýetini has-da artdyrýar. Matematikanyň wajyp düşünjeleriniň biri ― progressiýalar. Ýurdumyzyň  orta mekdeplerinde arifmetiki we geometriki progressiýalar, olaryň agzalary, tapawudy, maýdalawjysy, agzalarynyň jemi boýunça düşünje berilýär.

Progressiýalara bank ulgamynda, ykdysadyýetde, lukmançylykda, farmasewtikada, fizikada, botanikada, mikrobiologiýada köp duş gelinýär. Kämil hünärmenleriň kemala gelmeginde arifmetik we geometrik progressiýalar hakynda düşünjeleriň  zerurlygyny hem ýatlamak gerek. «Progressiýa» adalgasy latyn «progressio» sözi bolup, «öňe hereket» diýmekligi aňladýar. Bu matematiki adalga b.e VI asyrynda rimli matematik Boesiý tarapyndan ylma girizilen. Progressiýa ― belli bir düzgüne görä kem-kemden köpelýän ýa-da azalýan sanlar yzygiderligi. Onuň esasy iki görnüşi bolup, olar: arifmetiki hem-de geometriki progressiýalardyr.

Matematika hem beýleki ylymlar ýaly üznüksiz ösüşi başdan geçirýär. Bu ösüş amaly zerurlyklar we matematikanyň öz talaplary esasynda bolup geçýär. Matematikanyň ösmeginde häzirki zaman, kuwwatly kompýuterleriň ähmiýeti hem örän uludyr. Adamyň mümkinçilikleriden örän ýokary bolan hasaplamalary geçirmegi talap edýän, şonuň üçin hem çözüp bolmaýan käbir matematiki problemalary häzirki döwürde kompýuterleriň kömegi bilen çözmek başartdy. Matematikanyň we kompýuter tehnologiýasynyň ösmegi tehnikanyň, ykdysadyýetiň, önümçiligiň, işiň gidişini dolandyrmagyň we beýleki ylymlaryň pajarlap ösmegine getirýär.
Matematikany okatmagyň usulyýeti (başgaça oňa matematikanyň didaktikasy ýa-da matematikanyň pedagogikasy hem diýilýär) pedagogikanyň bir bölümi bolup, ol jemgyýet tarapyndan öňde goýlan  aksatlara laýklykda matematika ylmyndan saýlanyp alnan maglumatlary öwretmegiň kada-kanunlaryny, usullaryny, ýollaryny derňeýär we öwredýär.
Häzirki döwürde Hormatly Prezidentimiziň tagallasy bilen mekdeplerimiz okatmagyň multimediýa serişdeleri, hususan-da interaktiw tagtalar, häzirki zaman ýokary tizlikli kompýuterler bilen üpjün edilip,
olar bolsa bütin dünýä internet toruna birikdirilip başlandy. Bu bolsa okatmagyň interiaktiw usullaryny giňden ulanmaga, ol ýa-da beýleki sebäp bilen sapaga gelip bilmedik okuwçyny uzakdan okatmaga mümkinçilik berýär. Okatmagyň interaktiw usuly bolsa sapak döwründe ähli okuwçylaryň näme iş bilen meşgullanýandygyny, olaryň täze maglumatlary näderejede özleşdirendigini badabat bilmäge mümkinçilik döredýär. Şeýlelikde, okuwçylara täze bilimleri çalt we çuňňur öwretmek üçin şertler döreýär. Netijede, gymmatly okuw wagtyny has peýdaly ulanmak arkaly ony tygşytlap bolýar. Bu bolsa ýakyn ýyllarda matematikanyň mekdep kursunyň mazmunyna täze maglumatlary girizmek arkaly ony baýlaşdyrmaga mümkinçilik berer.
Umumna, matematika ylym hökmünde bize didaktiki nukdaýnazardan işlemeklige zerur maglumatlary berýär. Matematikany okatmagyň usulyýeti logika, kibernetika we başga-da birnäçe ylymlar bilen berk baglanyşyklydyr.
Laçyn Şyhberdiýewa,
Aman Kekilow adyndaky Mugallymçylyk mekdebiniň matematika mugallymy.

Ýene-de okaň

Döwrüň öçmez çyragy — söz ussady Pyragy

Tozanyň adam bedenine ýetirýän täsiri

Şöhläniň adam bedenine ýetirýän zyýany

Şöhratly taryhymyzyň beýany

«Akylly» şäher: täze baýraklaryň eýesi

«Hakyda göwheri» — sözleriň düri