Halkara ak reňkli howpsuzlyk güni (International White Cane Safety Day) baýramçylyk däl, bu ýakyn ýerdäki maýyplaryň bardygyny, kömek we raýdaşlygy ýada salýan kynçylyklaryň birini alamatlandyrýan halkara gündür.
Bütindünýä Saglyk Guramasynyň (BSGG) hasabatyna görä, dünýäde 36 million adam körlükden ejir çekýär, 1,3 milliard adam görüşiň bir görnüşi bilen ýaşaýar. Mundan başga-da, görüş ukybyndan ejir çekýänleriň 65% töweregi 50 ýaş we ondan ýokary adamlar. Bu ýaş topary dünýä ilatynyň 20% -ini emele getirýär.
Körlügiň nyşany hökmünde ak hasanyň taryhy 1921-nji ýyldan başlaýar. Angliýanyň Bristol şäherinde (Bristol) ýaş hünärmen suratçy Jeýms Biggs heläkçilikden soň gözüni ýitirdi. Täze durmuşa başlamaly boldy we hasasy bilen şäheriň içinde özbaşdak gezmegi öwrenip başlady. Soňra tiz wagtdan geçip barýanlaryň ýa-da sürüjileriň gara hasasyna reaksiýa bildirmejekdigine düşündi. Soňra hasany ak reňk bilen boýady. Ol göze ildi. Bu täzelik diňe Angliýada däl, eýsem Ýewropada, Amerikada we soňra Russiýada ähli körler tarapyndan saýlandy.
1950-60-njy ýyllarda maýyplaryň we aýratyn mätäç adamlaryň durmuşy bilen baglanyşykly meseleleri öwrenmek we anyklamak üçin uly işler alnyp baryldy. Esasanam, şol döwrüň döwlet syýasatynda jemgyýetçilik ugry Ýewropa ýurtlarynyň köpüsinde we ABŞ-da ýüze çykdy. Netijede, Amerikan Kongresi 15-nji oktýabry Amerikada ilkinji gezek 1964-nji ýylda bellenilýän “Ak hasalylar güni” diýip yglan etmek kararyna geldi.
Bütin dünýäde kör adamyň nyşany bolan Halkara “Ak hasalylar güni” – Halkara körler federasiýasynyň başlangyjy bilen 1970-nji ýylyň 15-nji oktýabrynda tassyklandy. Ondan soňky ýyllarda has köp ýurt bu herekete goşuldy.
Bütin rus körler jemgyýeti 1987-nji ýylda bu güni bellemäge goşuldy. Umuman, hasa diňe bir körleriň nyşany däl, eýsem olaryň guraly, “gözleri”. Galyberse-de, pyýada ýa-da pyýada urulýan hasanyň sesi kör adama daş-töweregi eşitmäge we “beýik” päsgelçilikleri duýmaga mümkinçilik berýär (mysal üçin, jaýlar, agaçlar, polýuslar, duralgaly awtoulaglar), ýoluň üstünde hasany süýşürmek – “pes” (gysgyçlar, ädimler, lybaslar, ýam) barlygyny kesgitlemek.
Bu günüň esasy maksady kämahal uzak wagtlap ünsden düşürýän, ýöne ýanymyzda ýaşaýan we daş-töweregimizdäki dünýäniň dürli reňklerini görmeýän körleriň problemalaryna ýene bir gezek ünsi çekmekdir. Şonuň üçin köp ýurtda adatça “Ak hasalylar güni”üçin dürli çäreler jemgyýetçilik guramalarynyň we meýletinçileriň tagallalary bilen – seminarlar we ýygnaklar, okuwlar we gysga leksiýalar gurnalyp, körleriň kimdigini, ak hasanyň näme üçin gerekdigini köpçülige habar berýär.
Eneş Atajanowa
Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginiň
Halkara gatnaşyklary institutynyň
Halkara žurnalistikasy fakultetiniň III ýyl talyby.