Türkmen dili diňe aragatnaşyk serişdesi däldir — ol baý we gadymy mirasyň, şöhratly taryhyň, şahyrana däpleriň hem-de asyrlar boýy toplanan pähim-paýhasy we gözelligi özünde jemleýän söz baýlygynyň mirasdüşeridir. Ol, tutuş türk dünýäsi boýunça döwründen-döwrüne, serhetlerden aşyp ýaňlanýan setirleri bilen şöhratlanýan beýik şahyrlardan biri Magtymguly Pyragynyň dilidir.
Merkezi Aziýa dillerine çuňňur höwes bildirýän biri hökmünde men her zaman türkmen dilini öwrenmek isledim. Munda ygtybarly we giňişleýin okuw çeşmeleri zerur bolup durýar. Şunuň bilen baglylykda, hukuk ylymlarynyň doktory Döwran Orazgylyjowyň baştutanlygynda taýýarlanylan “Makul sözlügiň” neşir edilmegi meni diňe begendirmän, hakykatdan hem buýsandyrdy.
“Makul Iňlisçe–Türkmençe Sözlük: Umumy, Hukuk, Biznes, Lukmançylyk, AI, Sport” atly bu eser dünýäniň iň iri onlaýn kitap dükany bolan “Amazon” platformasynda uly üstünlik gazandy. “Vocabulary Books” täze çykýan kitaplar kategoriýasynda ilkinji günlerinde #1-nji orny eýelemegi — türkmen diline we onuň häzirki zaman dünýäsi üçin ähmiýetine global gyzyklanmanyň artýandygynyň aýdyň subutnamasydyr.
Türkmen dili diňe Türkmenistanda däl, eýsem Owganystanda, Eýranda, Türkiýede millionlarça, Russiýada, Yrakda we beýleki ýurtlarda ýüz müňlerçe adam tarapyndan ene dili hökmünde ulanylýar. Hususan-da Türkiýede, öz dil köklerine täzeden ýakynlaşmak isleýän ýörükler we türkmenler köp sanlydyr. Hatda maňa ýakyn garyndaşlarymyň we dostlarymyzyň arasynda hem türkmen dilini öwrenmäge uly isleg bar. Men bu sözlügi olaryň maksadyna ýetmegine iň oňat ýolbelet hökmünde görýärin.
Türkmen dili azerbaýjan, türk we özbek dilleriniň dogan dilidir. Türkmençäni öwrenmek diňe bir bu dilleri düşünmäge ýol açman, eýsem bütin türk dünýäsi bilen medeni arabaglanyşyklary hem berkitýär. Iňlis dilinde gepleýänler üçin bolsa, meniň pikirimçe, bu sözlük türkmen dilini öwrenmekde iň doly we elýeterli çeşmedir.
Bu kitabyň gymmatyny artdyrýan aýratynlyk onuň giriş bölümidir. Ol ýerde türkmen diliniň taryhy, türkmen halky we Türkmenistanyň döwlet gurluşy barada giňişleýin maglumat berilýär. Şu ýyl Türkmenistan garaşsyzlygynyň 34 ýyllygyny, hemişelik Bitaraplygynyň bolsa 30 ýyllygyny belleýär — parahatçylyga, durnuklylyga we halkara hyzmatdaşlygyna ygrarlylygyny görkezýän möhüm seneler.
Neşiriň wagty hem aýratyn nyşandyr. Türkmenistan sebitde diplomatik lider hökmünde ykrar edilýär, BMG bilen netijeli hyzmatdaşlygy we parahatçylygy wagyz etmegi bilen tanalýar. 2025-nji ýylyň BMG bilen bilelikde “Halkara parahatçylyk we ynanyşmak ýyly” diýlip yglan edilmegi hem türkmen medeniýetinde we dilinde orun alan gymmatlyklara doly gabat gelýär.
Şeýle hem, Türkmenistana daşary ýurt maýa goýumlary barha artýar. Türkmen dilini bilmek işewürler, diplomatlar we halkara guramalar üçin strategik artykmaçlyga öwrülýär. Şeýle möhüm ähmiýetine garamazdan, emeli intellekt serişdeleri entek türkmen dilini netijeli terjime etmäge doly ukyply däl. Şonuň üçin Makul sözlük diňe öwrenijiler üçin däl, eýsem emeli aň ulgamyny ösdürmek üçin hem gymmatly çeşme bolup durýar.
Merkezi Aziýa dilleriniň — esasan özbek we türkmen dilleriniň — gözlegçisi hökmünde men bu sözlügi türkmen dilini öwrenmekde esasy we ygtybarly çeşmäm diýip hasaplaýaryn. Ol diňe giňişleýin bolman, her sözi düşündiriş bilen üpjün edýändigi üçin hem öwrenişi has ýeňilleşdirýär.
Dil taýdan gymmatyndan başga, meniň pikirimçe, bu kitap siwilizasiýalaryň arasynda köpri gurup, Merkezi Aziýany Günbatar dünýäsi, esasan hem Ýewropa bilen baglanyşdyrar. Ýewropa Bileleşiginde Türkmenistanyň ähmiýetine gyzyklanma artýar, hatda ÝB resmileriniň hem türkmen dilini diplomatik we medeni gatnaşyk üçin öwrenip başlandyklaryny bilýärin.
Türkiýede bolsa türkmen dilini öwrenmäge bolan höwes aýratyn güýçlüdir. Millionlarça adam ata-baba diline täzeden ýakynlaşmak isleýär. Makul sözlük olaryň bu maksadyna ýetmegine iň täsirli we medeni taýdan baý ýol bolup hyzmat eder. Men bu eseri türkmen diliniň täzeden galkynmagyna we dünýäde giňden tanalmagyna goldaw boljak diýip hasaplaýaryn.
Men hukuk ylymlarynyň doktory Döwran Orazgylyjowy bu beýik üstünligi bilen tüýs ýürekden gutlaýan. Makul sözlügiň diňe Türkmenistanda ýa-da Türkiýede däl, eýsem bütin türk dünýäsi, Ýewropa we beýleki ýurtlarda hem giňden tanalmagyny tüýs ýürekden arzuw edýärin. Bu diňe bir sözlük däl; ol medeni köpri, diplomatik gural we dünýäniň iň owadan dilleriniň biri bolan türkmen diliniň şanly baýramydyr.
Derýa Soýsal
Derýa Soýsal — Belgiýaly žurnalist we gözlegçi bolup, Türkmenistanyň hem-de Özbegistanyň Daşary işler ministrlikleri tarapyndan akkreditasiýa edilen. Ol halkara media serişdeleri, şol sanda EU Reporter bilen hyzmatdaşlyk edýär we EUReflect neşiriniň redaktory bolup işleýär. Ol Ýewropa Bileleşigi bilen Merkezi Aziýa gatnaşyklary boýunça ýöriteleşen hünär derejesinde tanalýar. Derya Soysal Brýusseldäki Université libre de Bruxelles-den ýokary bilim alandyr.
Onuň işleri akademiki çykyşlary, halkara konferensiýalara gatnaşmagy we köpçülikleýin mediada çykyşlary öz içine alýar. Bu işler esasan Gazagystanyň, Özbegistanyň, Gyrgyzystanyň we Türkmenistanyň daşary syýasatyny — aýratyn-da Türkmenistanyň oňyn bitaraplyk doktrinasyny giňden wagyz etmäge uly goşant goşdy.
2025-nji ýylda onuň tagallalary, esasan, Türkmenistanyň halkara başlangyçlaryny goldamaga gönükdi. BMG bilen hyzmatdaşlykda “Halkara Parahatçylyk we ynanyşmak ýyly” diýlip yglan edilen halkara başlangyç bu ugurda aýratyn orun eýeledi. Türkmenistanyň Daşary işler ministrligi tarapyndan berlen akkreditasiýa bolsa onuň Türkmenistany dünýä jemgyýetçiligi bilen ynsanperwer we maglumatlar ugurly dialogda has-da güýçlendirmegindäki resmi ornuny berkidýär.
Azat Nazarow: “Makul sözlük” iňlis dilini öwrenýänler üçin ýeňillik