Emeli intellekt
Taryhy ýarym asyr dowam eden emeli intellekt tehnologiýasy, soňky 10 ýylda sansyz kompaniýalaryň möhüm myşsalarynyň birine öwrüldi. Ylmy fantastiki filmlerde görmäge öwrenişen emeli intellekt gahrymanlarymyz; Saglykdan bilime, finansdan senagata çenli köp ugurda bir wezipe gazandy.
Emeli intellekt tehnologiýasynyň başdan geçirmesi, 50-nji ýyllarda kompýuter alymy Alan Týuring “Maşynlar pikir edip bilermi?” Ylmy ewolýusiýa bilen, bu hereketlendiriji güýje eýe bolan sorag, emeli intellektual gepleşik ulgamlary (chatbot) durmuşymyza girdi. Bu gün; Emeli intellekt tehnologiýalary akyl we derňew, maglumat dolandyryşy, şekili tanamak, ygtybarly aragatnaşyk ýaly köp ugurda rol oýnaýar.
Soňky 10 ýylda awtomatiki pikirlenmek, ewolýusiýa hasaplamasy we maşyn öwrenmek ýaly kiçi şahalary bolan emeli intellektiň ajaýyp mysallarynyň arasynda; “Apple” -iň “Siri” we “Google” -yň şahsy kömekçisi “Google Now”, “Boston Dynamics” -iň gumanoid robotlary we Teslanyň sürüjisiz awtonom ulaglary. Bankymyzyň emeli intellekt mobil kömekçisi UGI, emeli intellektiň şu gün ýeten nokadyny görkezýän akylly tehnologiýalaryň arasynda.
Uly maglumatlar
Iş dünýäsinde uly täsir eden “Big Data” tehnologiýasy, soňky ýyllarda kompaniýalaryň korporatiw DNK-nyň aýrylmaz bölegine öwrüldi. Dürli çeşmelerden alnan ähli maglumatlary, bloglardan wideo paýlaşyklaryna, sosial media ýazgylaryndan internet statistikasyna, manyly we işlenip boljak formata öwürdi.
Hususan-da, sosial ulgam sahypalarynda ulanyjylaryň özüni alyp barşy, Big Data tehnologiýasy bolan kompaniýalaryň marketing strategiýalaryny kesgitlemekde möhüm rol oýnady we ulanyjylaryň isleglerinden alnan maglumatlar bilen baglanyşyklar ýaly kompaniýalaryň satuw grafikasyna gönüden-göni täsir eden mowzuklaryň arasynda boldy.
Giňeldilen hakykat
Kompýuter esasly duýgur maglumatlar (grafika, wideo, ses we ş.m.) bilen duýýan ähli fiziki zatlarymyzy ösdürip, real wagt we interaktiw tejribe hödürleýän “Augmented Reality”, “PokemonGo” programmasynyň çykmagy bilen iň meşhur döwrüni 2016-njy ýylda başdan geçirdi. Dünýäde 100 milliondan gowrak gezek göçürilen oýunlardan başga-da, IKEA-nyň müşderilerine satyn almak isleýän önümleriniň ýagdaýyny göz öňüne getirýän IKEA Place programmasy, häzirki hakykatda “Augmented Reality” tehnologiýasynyň orny barada has giňişleýin maglumat berdi.
Şeýle hem; “Google” we “Microsoft” ýaly ägirt kompaniýalaryň “Google Glass” we “HoloLens” -iň “Augmented Reality” esasly önümlerinden soň bu ugurdaky işlerini dowam etdirýändigi mälimdir.
Saglyk tehnologiýalary (Saglyk tehnologiýalary)
- Newrotehnologiýa (Newrotehnologiýa)
Adam beýnisini, beýniniň ähli gatlaklaryny we amallaryny synlamak we görkezmek üçin ulanylýan newrotehnologiýa şahalary häzirki wagtda saglyk pudagynyň anyklaýyş esaslarynyň arasynda güýçli orny eýeleýär.
Massaçusets Tehnologiýa Institutynyň (MIT) alymlary geljekde anyklaýyş we bejeriş maksatly görkezilen adam beýnisini ulanarlar; Akylyň okalmagyny, manipulýasiýa edilmegini we hatda maşyn intellektini we biologiki intellektini birleşdirmek üçin görkezjekdigini mälim etdi.
Tehnologiki innowasiýalaryň jedelli ady Elon Musk tarapyndan esaslandyrylan neýrotehnologiýa kompaniýasy Neuralink, soňky ýyllarda döreden çipleri bilen görüşi peselýän, eşidiş ukyby we ýadyň näsazlygy bolan näsaglara duýgularyny we aň-bilim ukyplaryny dikeltjekdiklerini öňe sürdi.
Sintetiki biologiýa
Sintetiki biologiýa bu täze biologiki bölekleri, enjamlary we ulgamlary döretmegi ýa-da tebigatda tapylan ulgamlary täzeden dizaýn etmegi maksat edinýän we genetiki inženerçilik, matematika we molekulýar biologiýa ýaly köp dersiň usulyýetini öz içine alýan gözleg ugry.
Alymlar ep-esli wagtlap laboratoriýalardaky işleriniň netijesinde sintetiki biologiýanyň has gowy hilli, has täsirli önümleri we dürli görnüşleri döretmek üçin genetiki saýlamany gysga wagtyň içinde amala aşyrmaga mümkinçilik berýäändigini ýüze çykardy. Indi alymlar sintetiki biologiýanyň kömegi bilen bakteriýalardan ýangyç ýa-da kömeleklerden antibiotik öndürip bilerler.
Geçen ýyl “Bayer” we “Gingko Bioworks” bilen hyzmatdaşlykda sintetiki biologiýanyň potensialyndan peýdalanmak üçin ösümlikleriň ösmegine kömek edýän mikroblary ösdürmek üçin täze bir kompaniýa döretmegi bu gözleg pudagyna goýlan maýa goýumlaryny hem görkezdi.
Töre ALLANAZAROW,
Türkmen döwlet ykdysadyýet we dolandyryş
institutynyň “Dünýä ykdysadyýeti”
kafedrasynyň uly mugallymy