Rus-dilinde (Хрен) ady bilen tanalýan bu ösümlik köp ýyllyk, kökmiweli, aýaza çydamly, çyglylygy söýýän kelemler maşgalasyna degişli ekindir. Gülleýär ýöne tohum emele getirýän däldir. Şonuň üçin ony kökmiwesinden köpeldilýär. Ýakymly tagamy kökünde 100 mg/% C witamin, 2,4% belok, 10% uglewod, köp mukdarda mineral duzlar, ferment, lizoin, adam organizmini ýokanç kesellerden, şeýle-de fitonsitlerden, köp wiruslardan goramaga ukyplylygy bar. Ýabany Turp (Armoracia) gök önüm ekinleri bolan kelem maşgalasynyň köp ýyllyk ösümligi. Ýewraziýada 2 görnüş bar. Adaty rustikana (A. rustikana) – Ýewropada, Hindistanda, ABŞ-da, Hytaýda we Merkezi Aziýada ösdürilip ýetişdirilýär (kök, C witamini, efir ýaglary, fitonidler bar). Galyň etli kök (ýakymly ysly) we ýapraklar sarp etmek üçin ulanylýar. Ýapraklary ýaşyl, uzyn. Kök topraga 80-100 sm aralaşýar, kök toprakda 30 sm çenli ösüp bilýär. Bu ýabany turp çyglylygy talap edip, ýokary temperatura çydamlydyr. Ýabany Turp köklerinden (uzynlygy 15-20 sm, galyňlygy 1-1,5 sm) kesilenler bilen köpelýär. Güýzde kesikler ýerzeminde ýa-da teplisalarda saklanýar. Ekin meýdanlary ýazyň ýa-da awgustyň başynda hatar ýa-da goşa hatar ekilýär. 1 gektardara 40 müň şitil ekilýär. Güýzde, ösümlik möwsümi gutaranda kökleri gazylýar. Kökleri 55-120 sag / ga, ýapraklary bolsa 150-350 sagatda alynýar. Turp kökünde we ýapraklarynda dürli mineral duzlar, witaminler we ajy sinergistik glikozidler bar. Aşgazan kesellerini bejermekde ulanylýar. Ýabany turpyň ýakymly, duýgur, näzik, gül-miweli ysy bolýar.
Atagulyýewa Ýaňyl,
S.A.Nyýazow adyndaky Türkmen oba hojalyk
uniwersitetiniň mugallymy