Janly tebigatda kebelekleriň müňlerçe görnüşleri bar. Olar dürli reňklere baý bolup, san taýdan örän köp. Şeýle kebelekleriň biri hem Tawus gözli Atlas kebelegi (Attacus atlas). Kebelekler dünýäsinde äpetligi we owadanlygy bilen tapawutlanýar. Kebelek teňňeganatlylar otrýadynyň tawus gözliler maşgalasyna degişli. Teňňeganatlylaryň iň uly wekili hasaplanýar. Tawus gözli atlas kebelegini Indoneziýanyň Ýawa adasynda hasaba alyndy. Mundan başga-da Hytaýda, Hindistanda, Wetnamda, Indoneziýada, Päkistanda, Malaziýada, Fllipinlerde we Täze Giwineýada duş gelmek bolýar. Tawus gözli Atlas kebeleginiň ganatlary 24 – 27 sm ululygynda. Käbir maglumatlarda ýerli ilatyň aýtmaklaryna görä ganatlary 40 sm bolan kebelekleri görendiklerini belläp geçýärler.
Enelik jynsly kebelekler göwrümi boýunça atalyk jynsyndan uly bolup, ganaty inedördül şeklinde . Atalyk kebelegiň ganatlarynyň öňki bölekleri uly yzky bölegi kiçi üç burç şekillinde bolýar. Ganatlarynyň şekli boýunça kebelekleriň jynsyny kesgitläp bolýar. Ganatlarynyň reňki açyk gyzyl, sary gülgüne reňklere baý.
Tawus gözli Atlas kebeleginiň ganatlarynyň önki böleginde ösüntgisi bolup, ýylanyň kellesini ýadyňa salýar. Şol sebäpli Gonkonglar kebelege “Ýylan kelleli” diýip atlandyrylýar. Kebelekler gijesine işjeň bolýarlar.
Enelik kebelekler az hereketli şol bir ýerden uzaga gitmeýär. Emma atalyk kebelekler hemişe hereketli we uçuşda bolýarlar. Hatda ýeliň güýçli öwüsýän ýerlerinde hem atalyk jynsly Tawus gözli kebelegine duş gelmek bolýar.
Köpeliş döwründe enelik osoblar güýçli feromonlary bölüp çykarýarlar. Feromonlaryň ysyny diňe şu görnüşe degişli bolan atalyk osoblary duýmaga ukyply. Hatda 3 km uzaklykda bolsalar hem enelik osobyň gözlegine çykýarlar. Ene kebelekler atalyk osoblara şol ýerde birnäçe sagatlap garaşmaga ukyply. Kebelekleriň ýene-de bir aýratynlygy ýakyn garyndaş kebelekler bilen jübütleşmeýärler. Enelik osoblar ýapragyň arka ýüzüne ýumurtga goýandan soň ölýärler. Iki hepdeden soň gurçuklar ýumurtgadan çykýarlar. Gurçuklar gök ýaprak bilen iýmitlenip, belli bir wagtdan soň pile saraýarlar. Pilesiniň ululygy 11 sm deň bolup, goňur reňkli şahalardan asylan görnüşde ýerleşýär.
Tawus gözli atlas kebelegi ýaşaýyş döwründe iýmitlenmeýär. Sebäbi agyz synasy atrofirlenen. Ylmy dilde aýdylanda ýaşaýşy afag bolup, ömrüniň dowamlylygy iki hepde. Gurçuk döwründe toplanan ätiýaçlyk ýaglaryň hasabyna kebelekler iki hepde ýaşaýar. Kebelek haýal köpelýär. Şol sebäpli populýasiýasy az sanly. Emma häzir çenli hem gyzyl kitaba hasaba alynmandyr.
Tawus gözli atlas kebelegini ösdürip ýetişdirýän Hindistanda ýörite ýüpekçilik fermalary bar. Bu kebelegiň ýüpegi tut ýüpek gurçugynyň ýüpliginden hili boýunça ýokary hasaplanýar. Sebäbi ýüpek has berk we uzak wagtlap tozmaýar.
MAÝA HAJYÝEWA,
Türkmen oba hojalyk institutynyň
Agrohimiýa we topragy öwreniş
kafedrasynyň mugallymy
Dünýäde bolup geçýän wakalardan habarly bolmak-bu döwrüň talaby!
