Täsin guş bolan kiwi guşunyň watany Täze Zelandiýa bolup, ol özüniň daşky görnüşi boýunça süýdemdirijä çalym edýär. Ol hiç hili uçmaýar, diňe ýerde hereket edýär. Häzirki wagtda onuň ýer ýüzünde 5 görnüşi duşýar, ýagny Günorta kiwi guşy, Demirgazyk kiwi guşy, uly çal kiwi guşy, kiçi çal kiwi guşy we Rowi kiwi guşy. Kiwi guşlary öz görnüşleri boýunça dürli agramda bolup, 1,4-4 kg aralygyndadyr. Ýeri gelende aýtsak, kiwi guşlaryna jynsy dimorfizm mahsusdyr, ýagny erkek hem-de ene guşlar biri-birinden ululygy, çüňküniň uzynlygy bilen tapawutlanýar. Ene guşuň 110-120 mm, erkeginde 95-105 mm ýetýän gaty, inçe hem-de uzyn çüňki bolýar. Bu guşlar uçmasa-da ganaty bar. Uzynlygy 5 sm bolan kiçijik ganaty daşyndan seredeniňde bildirmeýär. Jübütleşmeden soň, agramy 2-3 kg bolan ene guşlaryň emele getirýän ýumurtgasynyň agramy 500 gramdyr. Kiwi guşlary özüniň köp ýaşaýandygy bilen hem tapawutlanýar. Tebigy gurşawda bu guşlar ýerli ýyrtyjylar tarapyndan iýilmese, 60 ýyl ýaşap biler. Ýöne häzirki wagtda olaryň sany belli bir derejede azalypdyr. Maglumatlara görä, birnäçe ýyl ozal bu guşlaryň 12 mln töweregi hasaba alnan bolsa, bu görkeziji 2004-nji ýylda 70 müňe çenli azaldy. Şol sebäpli-de bu guşlary goramak maksady bilen degişli çäreler yzygiderli görülýär.
Oguljeren Hudaýnazarowa,
Türkmen oba hojalyk institutynyň talyby