Dub güýçli düýbiniň köki güýçli agaçdyr. Uly göwrümli, ýaýylýan täji bolan beýleki ösümliklerden derrew tapawutlanýar. 40 metr beýiklige ýetýär. Iň meşhur görnüşleri adaty dub ýa-da baldakly dub.
Dub näçe wagtlap ýaşaýar: adatça kuwwatly agajyň ömri takmynan 300 ýyl; käbir nusgalar müňýyllyklarda ölçenen has asylly ýaşa ýetýär.
Şol bir wagtyň özünde, beýikligiň ösüşi adatça iki ýüz ýyl ömründen soň saklanýar. Ini, agaç haýal, ýöne yzygiderli ösmegini dowam etdirýär. Diametri bir ýarym metre çenli bolup biler.
Dubyň gabygy gaty galyň we güýçli, goýy goňur reňkde bolýar. Ol uly şahalar bilen basyrmalar bilen ýygyrlyp örtülendir. Şol sebäpli şahalar dürli ugurlarda ösüp, geň şekilleri alýarlar. Dub näçe uly bolsa, şonça-da egilýär, egri, egri çyzyklar bolýar şahalary.
Dub Demirgazyk ýarym şarda amatly howa şertleri sebäpli köp bolýar. Aziýa we Ýewropa döwletlerde hem-de dünýäniň ähli künjeklerinde ösümlik dünýäsiniň iň köp dürlüligine eýedir, sebäbi iň uly meýdany eýeleýär, dürli howa zolaklarynda we tebigy zolaklarda ýerleşýär. Dub agaçlarynyň aşagynda ýygnaklar we dabaralar geçirilýär. Dub agajy mylaýym howasyny gowy görýär. Käwagt güýçli agaç tropiki ýerlerde ösýär, beýik ýerleri saýlaýar we aşa ýokary temperaturadan gaça durýar.
Dub üçin topragyň hasyllylygy möhümdir, ondan ösen kök ulgamy tarapyndan zerur iýmitleri siňdirýär. Dub orta çyglylyk şertlerinde ösýändigine garamazdan, käbir görnüşler tokaýlary we gurak sebitleri gurşap alýan batgalarda ýaşaýar. Agaç çydamlydyr. Gurandan soň, onuň häsiýetleri üýtgemeýär. Dogry ideg bilen bir asyr töweregi hyzmat edýär, guramaýar, döwülmeýär.
Dublar 20 ýaşyna çenli miwesini öndürmeýär. Şondan soň ýere gaçýan her on müň miweden täze agaç ösýär.
Dub güýçli agaçdyr, miweleri we agaçlary özboluşly aýratynlyklara eýe, gurluşykda, senagatda, lukmançylykda olaryň ähmiýetine aşa baha bermek mümkin däl. Umuman alanyňda, dünýäde 600-den gowrak ösümlik görnüşi bar.
Aziýa dünýäniň ähli künjeklerinde ösümlik dünýäsiniň iň köp dürlüligine eýedir, sebäbi iň uly meýdany eýeleýär, dürli howa zolaklarynda we tebigy zolaklarda ýerleşýär. Bu ýerde tropiki ýerlerden başlap, arktika çenli 100 müňden gowrak ösümlik görnüşini tapyp bilersiňiz. Şeýle hem materikde köp sanly endemiki ösümligi bar.
Dubuň ortaça beýikligi 40 m, ýöne 55 metrlik ägirtlere-de duşup bilersiňiz. Piramidal gurluşyň dub täji, egri şahalary bilen Dubuň kökleri güýçli we ýeriň aşagyna gidýär. Kök ulgamy esasy kökden durýar, 6-7 ýyldan soň gapdal ulgamlarda peýda bolýar. Dubuň giň diametri 1,5-2 m (4 metre ýetip biler).
Ýaşyl reňkli ýapraklar, güýzde sary-goňur bolýar. Dub ýapragy deri, uzyn, dykyz görnüşli. Dub gülleri ýapraklaryň arasynda ownuk we zordan tapawutlanýar. Ösümlik ýazyň ahyrynda gülleýär. Dubuň miweleri uzynlygy 3,5 santimetre çenli, goňur-sary reňkli, käse şekilli ýere çümdürilýär. Sentýabr aýynda gülleýär, ýaşlara garanyňda çalt, olardan iň köp ýaşan agaçlar giç ýetişýär.
Çydamly we haýal ösýän tohumlara degişlidir, adatça 400-500 ýyl ýaşaýar. Iň gadymy agaç Litwanyň Stelmuž şäherinde ösýär diýlip hasaplanýar. Dürli çeşmelere görä dubyň ýaşy 1000-1700 ýaş aralygyndadyr.
Ösümligiň tohumy tebigy mekany: Russiýa, Ýewropa ýurtlary, Demirgazyk Amerika we Kanada. Aýaza çydamly, -35 gradusa çenli temperatura garşy durmaga mümkinçilik berýär. Ekinde aşa yssy howa bolan ýurtlardan başga dünýäniň ähli künjeklerinde ösdürilip ýetişdirilýär.
Agaç hasylly we gowy guran topragy gowy görýär. Derýa jülgelerinde ösýär, arça we arassa dub tokaýlary bilen garyşyk tokaýlary emele getirýär. Çäge çygly topraklarda bolýar.
Dub agajyndan köp zatlar ýasalýar.
- mebel we basgançaklar;
- gapylar, penjireler, arkalar;
- agaçdan ýasaln gämiler;
- ýadygärlik sowgatlary.
Dubdan ýasalan içki önümler çydamlylygy bilen tapawutlanýar, bu olary gaty meşhur edýär.
Annaýew Durdymyrat,
S.A.Nyýazow adyndaky TOHU-nyň mugallymy