Ýaz paslynyň we Bugra hanyň öwgüsini beýan eder

IV

Yaruk Yaz Faslın Uluğ Buğra Han Ögdisin Ayur

4.PASYLLARYÑ SOLTANY ÝAZ PASLYNYÑ WE ULUG BUGRA HANYÑ WASPYNY BEÝAN EDER

63

Toğardın ese keldi öÅ‹dün yeli,
ajun etgüke açtı uştmah yolı

63.Gündogardan ösdi saba ýelleri,

Dünýäde açyldy uçmah ýollary.

64

Yağız yer yıpar toldı kâfûr kitip,
bezenmek tiler dünyâ körkin itip

64.Ýagyz ýer ýypar doldy, gidip ol gyş,

Dünýä görklük geýdi – bezegdir nagyş.

65

İrinçig kışığ sürdi yazkı esin,
yaruk yaz yana kurdı devlet yasın

65.Hoşamaý ýel sürdi ol gara gyşy,

Janlan döwletli ýaz – pasyllar başy.

66

Yaşık yandı bolğay yana ornıÅ‹a,
balık kudrukındın kozı burnıÅ‹a

66.Ýaşyk ýandy, bolgaý ýene ornunda,

Balyk guýrugyndan – guzy burnunda.

67

Kurımış yığaçlar tonandı yaşıl,
bezendi yipün al sarığ kök kızıl

67.Guran agaçlaram donlandy ýaşyl,

Gör, bezendi: mor, al, sary, gök, gyzyl.

68

Yağız yer yaşıl torku yüzke badı,
hıtay arkışı yadtı tavğaç edi

68.Ýagyz ýer ýaşyl ýüpek basgy ýüze,

Hytaý argyş ýaýdy, tabgaç atlaza.

69

Yazı tağ kır oprı töşendi yadıp,
itindi kolı kaşı kök al kedip

69.Dagdyr düz, gyr hem jar gök düşek ýaýdy,

Barça zat özüne al-ýaşyl geýdi.

70

Tümen tü çeçekler yazıldı küle,
yıpar toldı kâfûr ajun yıd bile

70.Müň tümen çiçekler gülüp açyldy,

Ýypar ysy dört bir ýana saçyldy.

71

Sabâ yeli koptı karanfil yıdın,
ajun barça bütrü yıpar burdı kin

71.Saba ýeli gopdy bägül ys bilen,

Dünýä doldy müşkden, hoştapdyr kileň.

72

Kaz ördek kuğu kıl kalıkığ tudı,
kakılayu kaynar yokaru kodı

72.Ördek gaz, gylguýruk guwdan bir owaz:

“Pasyllaryň soltanysyň – bahar-ýaz!”

73

Kayusı kopar kör kayusı konar,
kayusı çapar kör kayu suv içer

73.Biri gopar, ol birisi hem gonar,

Biri çapar, biri, gör, suwdan ganar.

74

Kökiş turna kökte ünün yaÅ‹kular,
tizilmiş titir teg uçar yelgürer

74.Gökguş, durna gökde üýnün ýaňkylar,

Toýnuk gurap uçar, titir dek olar.

75

Ular kuş ünin tüzdi ünder işin,
silig kız okır teg köÅ‹ül bermişin

75.Guşlar üýnün düzüp, ündär duşuny,

Çagyr uly gyz dek köňül hoşuny.

76

Ünin ötti keklik küler katğura,
kızıl ağzı kan teg kaşı kap kara

76.Käkilik saýraýar, gülýän dek gör-ä,

Agzy gyzyl gan dek, gaşy gap-gara.

77

Kara çumğuk ötti sata tumşukın,
üni oğlağu kız üni teg yakın

77.Gara çumguk tutdy tumşugyn öňe,

Näzenin gyz sesi – gulak sal siňe.

78

Çeçeklikte sandvaç öter miÅ‹ ünün,
okır sûr-ı ibri tünün hem künün

78.Bakjada bilbiliň müň bir owazy,

Gije-gündiz çalar üýtgeşik sazy.

79

Elik külmiz oynar çeçekler öze,
sığun muyğak ağnar yorır tep keze

79.Çürçüri oýnaýar güller üstünde,

Keýik bökjekleýär ýaryş kastynda.

80

Kalık kaşı tügdi közi yaş saçar,
çeçek yazdı yüz kör küler katğurar

80.Galyk gaşyn düwdi, gözi ýaş saçar,

Gülýän güller hoşal, ýüzlerin açar.

81

Bu üdte ajun öz öziÅ‹e bakıp,
küvenip sevinip ediÅ‹e bakıp

81.Şol wagt bu dünýä bakdy özüne,

Göz aýlady giden hazynasyna.

82

Eletü maÅ‹a açtı dünyâ sözin,
ayu körmediÅ‹mü bu hakan yüzin

82.Gördi, açdy maňa dünýä sözüni,

“Görmediňmi sen bu hakan ýüzüni?”

83

Udır erdiÅ‹ erse tur aç emdi köz,
eşitmediÅ‹ erse eşit mende söz

83.Ukudamyň, tur, aç indi gözüňi,

Eşitmedik bolsaň, eşit sözümi.

84

Tümen yılda berü tul erdim tulas,
bu tul tonı suçlup ürüÅ‹ kedtim as

84.Ençe ýyldan bäri dul men, ýeke-täk,

Dul donun taşladym, geýdim orna ak.

85

Bezendim begim boldı hakan uluğ,
ötündüm munu kolsa cânım yuluğ

85.Bezendim, meň begim uly hakandyr,

Oň ýoluna ähli zadym gurbandyr.

86

Bulıt kökredi urdı nevbet tuğı,
yaşın yaşnadı tarttı hakan tiğı

86.Gök kükredi urdy nobat tuguny,

Ýyldyrym hem dartdy hakan tygyny.

87

Biri kında çıktı sunup el tutar,
biri küsi çavı ajunka yeter

87.Biri gyndan çykdy, il hödür etdi,

Biri at-owazyn dünýä äkitdi.

88

Ajun tuttı tavğaç uluğ buğra han,
kutadsu atı bersü iki cihân

88.Dünýäde at tutdy Ulug Bugra han,

Gutly ady bersin, goý, iki jahan.

89

Ay din izzi devletka nâsir muin,
ay milletka tâc ay şeriatka din

89.Eý, diniň yzzaty, döwlet diregi,

Millet täji, şerigat şamçyragy.

90

Bayat berdi barça tilemiş tilek,
bayat ok bolu bersü arka yölek

90.Baýat berdi barça dilän dilegiň,

Baýat bolar mydam arka diregiň.

91

Ay dünyâ cemâli uluğlukka körk,
ay mülketka nûr ay yayığ kutka örk

91.Eý, dünýä jemaly, uluglyk görki,

Soltanatyň nury, gutlulyk örki!

92

Bolu berdi evren ilig berdi taht,
tuta bersü teÅ‹ri bu taht birle baht

92.Eýe bolduň ile, saňa berdi tagt,

Taňry nesip etsin tagtda uly bagt.

93

Ajun tındı ornap bu hakan öze,
anın ıdtı dünyâ taÅ‹uklar tüze

93.Dünýä dyndy hakan tagta ornady,

Dünýä oňa halat-serpaý gurnady.

94

Esirdin keligli kalık kuşları,
kayu rây-ı hindi kayu kaysarı

94.Ýesirlikden gelen galyk guşlary,

Käsi hindi jyga, kaýsar başlary.

95

Öger atın ündep ünin türtüşüp,
küvenç birle avınur sevinçke tuşup

95.Öwer owaz bilen adyňy ündäp,

Guwançly wasp eder gije-gündizläp.

96

Bu törlüg çeçek yerde munça bediz,
yazı tağ kır oprı yaşıl kök meÅ‹iz

96.Ýer ýüzünde doly reňbe-reň güller,

Al-ýaşyl bürenen dag-düz, gyr, çöller.

97

Kayusı yıdı birle tapnur tapuğ,
kayu körk meÅ‹iz birle açtı kapuğ

97.Kim hoşroý ys bilen eder hyzmaty,

Kimi görk-meňiz bile açdy gapy.

98

Kayusı elig sundı tütsüg tutar,
kayu büvkirer kin ajun yıd kopar

98.Kimse eli bilen tütsüsin tutar,

Kimse hödür eder ysly bir atyr.

99

Kayusı toğardın tutar miÅ‹ taÅ‹uk,
kayusı batardın tapuğçı anuk

99.Kimi gündogardan sowgatlar getir,

Kimse günbatardan üstüni ýetir.

100

Tapuğka kelip kut kapuğda-turur,
kapuğda turuğlı tapuğda-turur

100.Hyzmata gelen gut gapyda durar,

Gapyda duranam hyzmatyn berer.

101

Bu yaÅ‹lığ tapuğka itindi ajun,
yağı boynı egdi kötürdi özün

101.Dünýä gullugyny şeýdip getirdi,

Ýagy boýun egdi, ökje göterdi.

102

Ajunda çavı bardı hakan küsi,
körümegli közlerde kitti usı

102.Hakan şan-şöhratyn bu dünýä ýaýdy,

Görmedik gözleriň ukusy köýdi.

103

Ajun inçke tegdi tüzüldi törü,
törü birle atın kopurdı örü

103.Dünýä dynç, töresi hyzmata geldi,

Töre – kanun bilen ady ör galdy.

104

Akı sûretin kim köreyin tese,
kelip körsü hakan yüzini usa

104.Kim göreýin diýse, islese özün,

Gelip görsün hakan hem güler ýüzün.

105

Cefâsız vefâlığ tilese kutun,
yüzi kör kılınçı vefâ ol bütün

105.Jepasyz, wepaly dilese gutun,

Ýüzün görgün, wepadar ol büs-bütin.

106

Asığ kolsa barça özüÅ‹ yassızın,
berü kel tapuğ kıl köÅ‹ül ber isin

106.Zyýan çekmän, görmek isleseň peýda,

Bäri gel, köňül ber, hyzmata haýda!

107

Tüzün kılkı alçak bağırsak köÅ‹ül,
köreyin tese kel munı kör amul

107.Hem asylly, alçak köňülli bir-de,

Göreýin diýseň, gel, barysy bärde.

108

Ay edgü kılınç aslı edgü uruğ,
ajun kalmasunı siziÅ‹siz kuruğ

108.Asylzada hakan, sap oň urugy,

Dünýäni galdyrma, hem boş hem gury.

109

Bayat berdi devlet ay terken kutı,
anıÅ‹ şükri kılğu okıp miÅ‹ atı

109.Baýat berdi döwlet, tarkan hem guty,

Müňde şükret, şükür – onuň sowgaty.

110

İdi keçki söz ol meselde kelir,
ata ornı atı oğulka kalır

110.Ýagşy gadym söz ol, nakylda geler,

Ataň orny, ady ogula galar.

111

Ata ornı kaldı atı ma bile,
adın ma takı bolsu miÅ‹ miÅ‹ ula

111.Ataň ady, orny galdy, gör saňa,

Tirkeşsin bu ada müňlerçe ýene.

112

Talu neÅ‹ taÅ‹uk tuttı miÅ‹ miÅ‹ elig,
munu kıl taÅ‹ukı kutadğu bilig

112.Müň-müňden ençeleň sowgatly eli,

Sowgat et sen bu Kutadgu-Biligi.

113

OlarnıÅ‹ taÅ‹ukı kelir hem barır,
meniÅ‹ bu taÅ‹uk boldı meÅ‹ü kalır

113.Olaryň sowgady geler hem solar,

Meniň bu sowgadym ömürlik galar.

114

Neçe terse dünyâ tüker alkınur,
bitise kalır söz ajun tezginür

114.Näçe tirseň, dünýä maly tükener,

Ýazylan söz älem-jahany gezer.

115

Kitâbka bitindi bu hakan atı,
bu at meÅ‹ü kaldı ay terken kutı

115.Kitaba ýazyldy bu hakan ady,

Bu at ömürlikdir, eý tarhan guty!

116

Ya rab üste devlet tükel kıl tilek,
kamuğ işte bolğıl sen arka yölek

116.Ýa rabbym, oň döwletini tükelle,

Arka dur, işinde hemişe golla!

117

Severin esen tut yağısın kötür,
sevinçin tolu tut sakınçın kotur

117.Söýerin esen tut, ýagysyn ýatyr,

Söýünjin doly tut, gynanjyn göter.

118

Yağa tursu yağmur yazılsu çeçek,
kurımış yığaçtın salınsu küjek

118.Ýagyp dursun ýagmyr, açylsyn güller,

Gury agaçdan önsün miweli ballar.

119

Bolu bersü evren tuçı evrilü,
kodı bolsu düşmân başı kavrılu

119.Pelek çarhy mydam öwrülsin dönsün,

Duşman başy aşak, oň boýny synsyn.

120

Yağız yer bakır bolmağınça kızıl,
ya otta çeçek önmeginçe yaşıl

120.Ýagyz ýer garbanyň gyzyla dönsün,

Ot ýanyp külünden gül-çiçek önsün.

121

Tirilsüni terken kutı miÅ‹ kutun,
telinsüni körmez karakı otun

121.Tirilsin tarhanyň müňlerçe guty,

Dilinsin görmeziň, garakda ody.

122

Takı ma negü erse ârzû tilek,
bayat ok bolu bersü arka yölek

122.Bolsa başga haýsy arzuw dilegi,

Baýat bersin, arka durup goldawy.

123

Sevinçin avınçın küvençin eli,
aşasu yaşasunı lukmân yılı

123.Söýünsin, begensin, guwansyn ili,

Ýaşdan nesip etsin Lukmanyň ýyly.