Son zamanlarda, bir dizi uluslararası medyada, batı yönünde Türkmen doğal gazı tedariki için bir proje uygulama olasılığına ilişkin yorumlar yer almaya başladı. Türkmen doğalgazının Avrupa pazarlarına (Trans-Hazar boru hattı) taşımak için Hazar Denizi’nin dibinde bir gaz boru hattının inşa edilmesinden bahsediliyor.
Türkmenistan Dışişleri Bakanlığı bu yönde basın bir basın bildirisi yayınladı. Sözkonusu basın bildirisinde şu ifadeler yer aldı:
Mevcut koşullarda büyük ölçekli bir projeye olan ilginin böylesine “ani” bir tezahürü, genel olarak anlaşılabilir. Ancak aynı zamanda bu konuda net açıklama gerektirir.
Türkmenistan tarafından başlatılan Trans-Hazar doğal gaz boru hattı inşa etme fikri, başlangıçta ülke tarafından sadece ekonomik ve ticari olarak uygulanabilir bir proje olarak değil, aynı zamanda üreticilerin, tüketicilerin ve transit ülkelerinin çıkar ve faydalarının eşit olarak dikkate alınmasına dayalı olarak küresel enerji güvenliği ve sürdürülebilirliğinin temel bir koşulu olarak enerji akışlarının çeşitlendirilmesinin önemli bir parçası olarak değerlendirildi. Bu arada, projenin tüm potansiyel katılımcıları aynı fikirde.
Türkmenistan Devlet Başkanı Gurbanguli Berdimuhamedov’un Kasım 2007’de Brüksel’e yaptığı resmi ziyaret, Avrupa Komisyonu Başkanı, Avrupa Komiserleri ve çeşitli AB yapılarının başkanları ile yaptığı müzakereler sırasında bu konu hakkında kapsamlı bir görüşme başlatıldı. Aynı yılın Kasım ayında ve Mayıs 2008’de AB’nin enerji işbirliğinden sorumlu resmi temsilcileri Türkmenistan’ı ziyaret ederek Türkmenistan ile Avrupa Birliği arasında enerji alanında işbirliği konusunda prensip anlaşmalarına varıldı.
Toplantıların sonuçlarından biri de Mayıs 2008’de Türkmenistan ile Avrupa Birliği arasında enerji alanında İşbirliği Mutabakat Zaptı’nın imzalanması oldu. Avrupa Komisyonu Başkanı Jose Manuel Baroso’nun 2011’in başlarında Türkmenistan’a yaptığı resmi ziyaret sırasında, Türkmen enerji kaynaklarının Avrupa’ya arzını sağlamak için bir mekanizma geliştirmeye karşılıklı olarak hazır olunduğu da teyit edildi.
Buna paralel olarak, BM çerçevesinde Türkmenistan, enerji güvenliği sorunu hakkında geniş bir ilgi diyaloğu başlattı ve bu, 2008 yılında Genel Kurul tarafından “Enerji taşıyıcılarının güvenilir ve istikrarlı geçişi ve sürdürülebilir kalkınma ve uluslararası işbirliğinin sağlanmasındaki rolü” konulu ilk kararnamesinin fikir birliğiyle kabul edilmesiyle sonuçlandı. 71 ülke detekçi oldu. 2013 yılında BM Genel Kurulu Türkmenistan’ın ileri sürdüğü bu benzer konuyla ilgili taslağı sonucunda benzer bir kararnameyi bir kez daha oybirliğiyle kabul etti.
Böylesine sağlam bir uluslararası yasal temele dayanan Türkmenistan, Trans-Hazar boru hattı inşa etme fikrinin uygulanmasına mümkün kılacak gerekli siyasi, mali, örgütsel koşulları oluşturmak için çaba sarf etti. Bu amaçla Türkmenistan, Azerbaycan Cumhuriyeti ve Avrupa Birliği arasında ilgili enerji dairelerinin başkanlarından oluşan üçlü ortaklık mekanizmaları oluşturulmuştur.
Buna karşılık AB tarafında, Hazar enerji kaynaklarının batı yönünde çekilmesi konusunda sistemik bir işbirliği kurmak için özellikle Hazar Kalkınma Şirketi’nin Avrupalı enerji şirketleri, bankalar ve diğer finans kurumlarının bir birliği olarak kurulması şeklinde önemli çabalar sarf edildi. Avrupa Birliği’nin Trans-Hazar doğal gaz boru hattını gelecek vaat eden projeler listesine dahil etmesi doğaldır.
Genel olarak, Trans-Hazar boru hattının inşasına ilişkin işbirliği, siyasi ve fonksiyonel uluslararası destek alarak tutarlı ve pratik bir şekilde ilerlemektedir.
Projenin uluslararası yasal geçerliliği, Hazar Denizi’ndeki temel politika ilkelerini düzenleyen temel belge olan Hazar Denizi’nin Hukuki Statüsüne İlişkin Sözleşme’nin 2018’de beş kıyı devleti tarafından kabul edilmesinden sonra da hiçbir şüphe taşımamaktadır.
Bu belgenin 14. Maddesi kısmen şunları belirtmektedir:
“1. Taraflar, Hazar Denizi’nin dibine kablo ve boru hatları döşeyebilirler.
3. Denizaltı kablolarının ve boru hatlarının döşenmesine ilişkin güzergahın belirlenmesi, denizaltı kablosunun veya boru hattının döşeneceği sektördeki Taraf ile mutabakata varılarak yapılır.
Bu nedenle, bugün Trans-Hazar boru hattının inşası doğrudan Türkmenistan ile Azerbaycan Cumhuriyeti arasındaki deniz dibiyle ilgilidir.
Ayrıca Türkmenistan, doğalgaz boru hattının inşasını engelleyen hiçbir siyasi, ekonomik, mali faktör olmadığına inanıyor. Aksine, Trans-Hazar boru hattı, ekonomik açıdan haklı, Avrasya’da enerji güvenliğinin sağlanmasına somut bir katkı sağlayabilen, Avrupalı tüketiciler için hammadde kaynaklarına uzun vadeli ve kesintisiz erişim sağlarken, geçiş tarafının bariz faydalarını ve çıkarlarını gözeten, kesinlikle gerçekçi bir projedir.
Buna dayanarak, enerji akışlarını çeşitlendirme stratejisine bağlı olan Türkmenistan, Trans-Hazar boru hattı projesinin uygulanmasında ortaklarla işbirliğini sürdürmeye hazır olduğunu ifade ediyor.
Türkmenistan Dışişleri Bakanlığı