1724-1807 yılları arasında yaşayan, Türkmen Halkının Milli gururu, Büyük Türkmen şairi Devlet Mehmet Azadi’nin oğlu, öğrencisi… Asıl adı Mahtumkulu olup “Aỳra düşüp kӓbeden, goỳdum Pyragy adıma” “Ayrı düştüm kâbeden, koydum adımı Pırağı” dizelerinde kâbeden (anne) ayrı düşmesi sonucu ayrılık, hicran anlamı taşıyan Firaki mahlasını aldığını belirtir. “Bilmeyin soranlar aydın bu garip adımızı, Aslı Gerkez yurdu Etrek adı Mahtumkulıdır” şairin bu dizelerinden Etrek nehrinin boyunda yerleşen Hacıgovşan köyünde doğduğunu Türkmenlerin Göklen Boyunun Gerkez aşiretinden olduğu bilgisine ulaşabiliriz. İlk eğitimini büyük şair ve alim olan babası Devlet Mehmet Azadi’den almıştır şairin yazdığı “Doga kılsam cebri‐cepa ekserdir, Ilım övreden ussat kıblam pederdir. “Dua etsem cebr ü cefa çoktur, İlim öğreten üstad kıblem babamdır” dizeleri bu bilgiyi doğrular. Babasından Arapça ve Farsça öğrendikten sonra Lebap’ta bulunan İdris Baba medresesinde de medrese eğitimine devam etmiştir. Bundan sonra Buhara’daki Göğeltaş medresesinde eğitim görür. Şair, yüksek eğitimini döneminin üniversitesi kabul edebileceğimiz Hive’deki Şirgazi medresesinde görür. Bu medresede yatılı olarak tam üç yıl eğitim alır. Suriye Türkmenlerinden Nuri Kazım adındaki dostuyla Ahmet Yesevi medresesinde de bir süre eğitim almıştır. Zaten şairin şiirlerinde Ahmet Yesevi etkisi de kendisini göstermektedir. Bunun yanında Nizami, Sa’di-i Şirazi, Ali Şir Nevai, ve Fuzuli gibi klasik şairleri okumuş olan Mahtumkulu buna rağmen kendisinden öncekiler gibi klasik Türk edebiyatı diliyle değil sade bir üslupla şiirlerini yazmıştır. İlham kaynaklarından birinin Nakşibend’i olduğunu da “Bir gece yatıyordum, Şah-ı Nakşıbendi, Keremi coş eyleyip, bir nan getirdi.Sağ elinde bade gülgün şarabı,Sol elinde taze biryan getirdi.” Dizeleriyle “Bir Nan Getirdi” şiirinde göstermiş, tasavvufun Nakşibendilik yolunda olup vatanı sevme, bağımsızlık gibi konularını işlemiştir. Mahtumkulu’nun edebi kişiliği konusunda konuşulması gereken önemli hususlardan birisi de şairin “Türkmen birliği” üzerindeki hassasiyetidir. Şiirlerinde bu konuyu çokça işlemiş ve Türkmenler arası birlik arzusunu sıkça dile getirmiştir. Şiirleri arasındaki “Türkmenin, Türkmen Binası, Çovdur Han, Gözlerim” başlıklı olanları buna örnek gösterilebilir.18 yüzyıl şairi olmasına rağmen Türkiye’de ki hakettiği değere kısa bir süre önce kavuşan Türkmenlerin milli gururu, akıl hocasının bize kattıkları yadsınamaz bir gerçektir. 1992 yılında ilk defa Mahtumkulu Firaki ile ilgili bilimsel makale yazan Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-coğrafya Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Aysu Ata sayesinde tanınmaya başlanmıştır ve çalışmaların devamı gelmiştir diyebiliriz. Bilimsel makaleleri 2010 yılında Yozgat’ta, 2012 yılında Ankara’da Dikmen Vadisi içinde yapılan heykeline çelenk koyma ve Mahtumkulu konulu konferanslarla her yıl anma programları takip etmiştir. Aynı yıl Türkmenistan Ankara Büyükelçiliği, Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı (Türksoy) ile ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü tarafından Ankara’da “Büyük Türkmen Düşünürü Mahtumkulu Firaki Günleri” düzenlenmiştir. 2014 yılında şairin 290. Doğum yılı olması sebebi ile “Mahtumkulu Divanı- Türkiye Türkçesi “ , “Mahtumkulu Divanı- Türkmence-Türkçe”, “Doğumunun 290. Yılı Münasebetiyle Türkmen Şairi / Mahtumkulu Anı Kitabı”, “Mahtumkulu Bütün Eserleri” kitap çalışmaları da Türkiye’ye kazandırılmış önemli eserlerdir.
Pandemi nedeniyle en son 2019 yılında “Mahtumkulu Firaki Şiir Bayramı” kapsamında yapılan programlara bugün (27 Haziran 2022) bir yenisi daha eklendi. Program Türkmenistan’ın Türkiye Büyükelçiği tarafından Ankara’da Dikmen Vadisi’nde bulunan Türkmenistan Parkı’nda Mahtumkulu Firaki heykelinin önünde gerçekleştirildi. Program iki ülkenin marşlarının okunmasından sonra Mahtumkulu Firaki’nin heykeli önüne çelenk bırakma töreni ile başladı.Çelenk bırakma töreninin ardından Türkmenistan’ın Türkiye Büyükelçisi İşankuli Amanlıyev, TBMM Türkiye- Türkmenistan Parlementolararası Dostluk Grubu Başkanı İbrahım Aydemir, TBMM Türkiye- Türkmenistan Parlementolararası Dostluk Grubu üyesi Bedri Yaşar, Azerbaycan TÜRKSOY ülke temsilcisi Elçin Gafarlı,
Ankara Büyükşehir Belediye Başkanvekili Selim Çırpanoğlu ve Türkiye-Türkmenistan Dostluk Derneği Kurucu Başkanı Selahattin Baysal günün anlam ve önemine dair konuşmalarını gerçekleştirdi. Konuşmalarında Mahtumkulu Firaki’nin şiirlerinden alıntılar yaparak 2024 yılında 300. Doğum yılı kutlanacak olan Mahtumkulu’yu anlamanın önemine değindiler. Program Türkmen pilavı ikramıyla son buldu.
Sümeyya GÜNAYDIN,
Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü mezun öğrencisi
Seul, Orta Asya ortaklarıyla işbirliğini derinleştirmeyi hedefliyor