Yusuf Azmun veya Türkmence adıyla Youssef Azemoun 4 Şubat 1939’da İran’ın Kuzeydoğusunda Türkmenlerin yaşadığı Gonbed-e Kâvūs’ta doğdu. Gonbed-e Qâbûs (Kâvûs) Türkmenlerin Kümmet Gawuz ya da kısaca Kümmet dedikleri şehirde dünyaya gelmiştir. Küçük yaşlardan itibaren merak saldığı dil ve edebiyat sahasına ilgisini hiçbir zaman kaybetmedi. Gonbed-e Kâvūs’ta lisenin son sınıfı açılmadığı için liseyi Tahran’da Mervî lisesinde bitirdi (1958). Amerika’ya giderek Seattle’deki University of Washington’a bağlı olan Weatchee Valley College’e girdi (1961). İngiliz Filolojisi ağırlıklı dersler aldı. Mali sıkıntılardan dolayı eğitimine Amerika’da devam edemedi, Türkiye’ye geldi. ABD’de Türkolog Omeljan Pritsak, İstanbul’a geldiğinde Türkolog Reşit Rahmeti Arat ile onu tanıştırdı. İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı bölümünün sınavını kazandı. Arat, Türkmen dili ve edebiyatı konusunda ona ayrı değer veriyor, kimi geceler geç saatlere dek birlikte araştırmalar yapıyorlardı. Daha öğrenciyken Türkmen dili ve edebiyatı üzerine makaleleri yayımlandı.
1974’te Ankara’da DTCF Fars Dili ve Edebiyatı bölümünde yabancı uzman olarak işe girdi, aynı yıl Türkmen Dili Ses Bilgisi üzerine kitabı yayımlandı. Doktora tezini Mağtımgulı Divanı’nın dili üzerine hazırladı. DTCF’de çalışırken akşamları TRT’nin yurt dışı yayınlarında Farsça bölümünde spiker-prodüktör olarak çalıştı. Türk Dil Kurumu’nda Özleştirme Kılavuzu adlı kitabı hazırladı. 1981’de dilci olarak çalışmak üzere İngiltere’ye gitti, Oxford Üniversitesinde Türkmence dersler verdi. Uzun yıllar çalıştığı İngiltere’de emekli olunca, Kuzey Kıbrıs’ta Lefke Avrupa Üniversitesi (2000-2008) ile Girne Amerikan Üniversitesinde (2008-2012) Türk Dili ve Edebiyatı dersleri verdi. 2012’de çocuklarının yanında yaşamak için ABD’ye yerleşti ve emekliye ayrıldı.
İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı bölümü öğrencisiyken tanıştığı sınıf arkadaşı Güzin Hanım ile evlidir. Türkmen dili sözvarlığı, Türkmen ozanı Mağdumguli (Mahtumkulu) üzerine dört dilde kitap, bilimsel yazılar yayımladı. Türkmenistan ile İngiltere’de çok sayıda kültür dernekleri kurdu, Mahtumkulu ve Yesevî’nin şiirlerini kitap şeklinde ilk kez Yusuf Azmun İngilizceye çevirmiştir.
Dictionary of Turkic Languages (London and New York: Roughtledge, 1996) adlı sözlüğün Türkmence bölümünü yazdı. 2018’de de The English-Turkmen-Russsian Dictionary of Librarary and Information (ITA Press) adlı kitabın da Türkmence bölümünü baskıya hazırladı. Türkmenceden İngilizceye çevirdiği Nury Halmammedov (Society of Friends of Makhtumkuli, 2018) adlı kitap Türkmen kompozitörü Nury Halmammed’in lirik biyografisini içermektedir. Türkmen dilinde yazdığı Söz Kökümiz, Öz Kökümiz adlı kitapta (Stokholm, Gün Neşriyatı, 2016) Türkçe ve Türkmence sözlerin hem de bu dillerde var olan Arapça ve Farsça sözlerin “gelip çıkışı” anlatmıştır. Ayrıca, Farsçada şimdiye kadar bilinmeyen Türkçe sözler irdelemiştir. Bu kitaptan Farsçadaki Türkçe sözlerin Türkçedeki Farsça sözlerden daha çok olduğunu öğreniyoruz. En son olarak da Dede Korkut’un Türkmen Sahra Nüshası ve Türkmencenin Sesleri ve Yazımı Üzerine adlı kitapları Türkiye’de Kutlu Yayınevi tarafından basılmıştır.
Yusuf Azmun, Türkmen dili ve edebiyatı sahasında bugün yaşayan en büyük otoritelerden biridir. Reşit Rahmeti Arat’ın rahlesinde başladığı Türk filolojisi çalışmalarını bugün de ara vermeden sürdürmektedir. Yusuf Azmun Türkmenistan’ın en büyük devlet ödülü olan Mahdumkulu Edebiyat devlet ödülüne, Türkiye’de de Türk Dil Kurumu onur ödülüne layık görülmüştür. Dört dilde yayınları vardır. Ona Türkmenistan’da birkaç madalya verilmiştir. En önemlisi Gayrat medalı, onu 63 yaşımı kutlarken Cumhurbaşkanı Niyazov verdi. Bu madalya halk kahramanlarına veriliyor. Türkiye’de 2017 yılında Türkolojiye yaptığı katkılardan dolayı Türk Dil Kurumu ve Türk Stratejik Araştırma Merkezi tarafından ödüllendirildi.
Türkbilim (Türkoloji) alanındaki çalışmaları dışında, müzikle de uğraştı. Sözü ve sazı ona ait olan Dağlar adlı şarkısı Youtube’da dinlenebilir. Şarkıyı söyleyen Aycemal İlyasova, kanunda eşlik eden oğlu Wepa İlyasov. Bu şarkının sözlerini İngilizce olarak yazdı. İngiliz ses sanatçısı Najma Akhtar zamanı gelince onu icra edecektir.
Emekli olduktan sonra daha çok çalışma imkânı bulan Azmun, iki oğlu ve torunları ile beraber Amerika’da emeklilik dönemini geçirmektedir ve boş zamanlarımda kitap ve makale yazmaya devam etmektedir.
Eski Türkçeden günümüz Türk dillerine kadar Türk filolojisi sahasının her birinde kalem oynatan Yusuf Azmun bugün 84 yaşındadır.
Geçen sene Dr. Erdem Uçar ve Dr. Yunus Emre Tansü Yusuf Azmun için bir armağan kitabı çıkarmaya karar vermiştir. Bunun için Türk dünyasının çeşitli bölgelerinde bulunan meslektaşlarına, dostlarına ve talebelerine armağan için davetiye gönderilmiştir. Gelen yazılar içerisinde uygun görülen 53 yazının armağan kitapta yayımlanmasına karar verilmiş ve armağan Yusuf Azmun’un 83. Doğum günü münasebetiyle Türkmen Bilgesi Yusuf Azmun’a Armağan (The Festschrift Dedicated to the Turkmen Scholar Yusuf Azmun) başlılığıyla Iksad publishing tarafından yayımlanmıştır. Armağana şu adresten ulaşılabilir: (https://iksadyayinevi.com/home/turkmen-bilgesi-yusuf-azmuna-armagan/)
Yazarlar : Doç.Dr. Yunus Emre Tansü/ Dr. Erdem Uçar
