Dünya çapında tanınan profesör, Amerikan Dış Politika Konseyi’nin (AFPC) Avrasya alanında Seçkin Araştırmacısı olan S. Frederick Starr, yakın zamanda Amerika’da yayımlanan Makul İngilizce–Türkmence Sözlük için kaleme aldığı önsözde şu değerlendirmede bulunmuştur:
“Bence Makul Sözlük, yalnızca Amerika Birleşik Devletleri ile Türkmenistan arasındaki diplomatik, ekonomik, eğitimsel ve kültürel ilişkilere değil, aynı zamanda halklarımızın birbirini doğru anlamasına da katkıda bulunacaktır. Çünkü böylesine anlamlı bir iletişimin ilk adımı bir dil köprüsü kurmaktır ve bu sözlük işte o köprüye önemli bir katkı sağlayacaktır.”
Değerli okurlarımız, sizlere Profesör S. Frederick Starr’ın önsözünün tam metnini sunuyoruz.
Önsözün Tam Metni
Türkmenistan’ın resmi dili olan Türkmencenin artık İngilizce konuşulan dünyada yerini alma zamanı gelmiştir. Türkmenistan’da yaklaşık yedi milyon kişi, Afganistan’da bir milyondan fazla ve İran’da 300 bin kişi tarafından konuşulan Türkmence, uzun yıllar uluslararası alanda gölgede kalmıştır. Şimdi ise yetkin ve enerjik Türkmen bilim insanı ve hukukçu Dovran Orazgylyjov’un hazırladığı bu önemli İngilizce–Türkmence sözlük ile Türkmence, hak ettiği şekilde uluslararası sahnede yerini almaktadır.
Yayımlanma zamanı da son derece isabetlidir: bu sözlük, Türkmenistan’ın dünyaya açıldığı ve İngilizce konuşan ülkelerle, ayrıca uluslararası iletişimde İngilizcenin kullanıldığı pek çok ülke ile ticari, diplomatik ve kültürel ilişkilerinin hızla arttığı bir döneme denk gelmektedir. Aynı zamanda, yeni bir Türkmen neslinin İngilizce konuşan dünya ile ticari ve kültürel bağlar kurduğu ve İngilizce konuşanların da Türkmenistan’la ilişkilerini daha derin bir seviyeye taşımak istediği bir döneme işaret etmektedir.
Türkmence’nin kökeni yarım binyıl öncesine, günümüz Türklerinin, Azerilerin ve Türkmenlerin ataları olan Oğuzlara kadar uzanmaktadır. Zengin sözlü edebiyat yüzyıllar boyunca kuşaktan kuşağa aktarılsa da, Türkmence yazılı edebiyat ancak XVIII. yüzyılda ortaya çıkmıştır. O dönemde dil, uygun olmayan Arap alfabesiyle yazılmış, XIX. yüzyılda Türkmenistan’ın Rusya tarafından işgal edilmesinden sonra Kiril alfabesine geçirilmiştir. Nihayet, SSCB’nin dağılmasının ve Türkmenistan’ın bağımsızlığını kazanmasının ardından Türkmence, bu sözlükte kullanılan değiştirilmiş Latin alfabesiyle yazılmaya başlanmıştır.
Türkmence, modern Türkçe ve Azerice ile yüksek derecede karşılıklı anlaşılabilirliğe sahiptir. Üçünde de dilbilgisel cinsiyet bulunmaz ve özne–nesne–yüklem sıralaması izlenir. Bununla birlikte, Türkmenceye en yakın diller, doğu İran ve batı Afganistan’daki Horasan bölgesinin dili ile batı Özbekistan’daki Harezm bölgesinin dilidir. Bunların hepsi ortak kökenlerini göstermektedir; tıpkı tüm Roman dillerinin Latince’den türemesi gibi. Ancak her biri, kendi tarihinden, sözlü ve yazılı edebiyat geleneğinden ve halklarının yaşadığı kaderlerden kaynaklanan önemli ve özgün özelliklere sahiptir. Kısacası, hepsi tam anlamıyla ayrı dillerdir. Bu yeni sözlük, Türkmence’nin bu dünyadaki özgün kimliğini vurgulamaya hizmet edecektir.
Türkmence çalışmaları İngilizce konuşulan dünyada henüz emekleme aşamasında olsa da, İngilizce bugün Türkmenistan’da büyük bir ilgi görmektedir. Başlıca üniversitelerde, çok sayıda ortaokulda, iş odaklı enstitülerde ve çevrim içi programlarda İngilizce eğitimi verilmektedir. Bağımsızlığın ilk yıllarında bazı İngilizce öğretim kitapları ve İngilizce–Türkmence sözlükler yayımlanmıştır. Ancak en iyileri bile 10.000’den fazla kelime içermemekteydi. Dovran Orazgylyjov’un hazırladığı yeni sözlük ise 16.000 kelimeyi kapsamaktadır; bunların çoğu ticaret ve uluslararası ilişkilerle ilgilidir. Girişimci yazar, 20.000 kelimeyi kapsayacak genişletilmiş bir baskı üzerinde çalıştığını da duyurmuştur.
Bu sözlüğün yayımlanması, Türkmenistan’ın bağımsızlığının 34. yılına ve daimi tarafsızlığını ilan edişinin 30. yılına denk gelmektedir. Bugün Aşkabat, tarafsızlığını dünya ile dengeli bir etkileşim olarak tanımlamaktadır. Bu yaklaşım, sadece Orta Asya’daki komşularıyla ve çevre güçlerle değil, aynı zamanda daha geniş dünya ile, özellikle de Amerika Birleşik Devletleri, Birleşik Krallık ve tüm İngilizce konuşan ülkelerle ilişkilerin güçlendirilmesini öngörmektedir. Sayın Orazgylyjov’un bu önemli eseri, gerçek bir gönül emeği olup, bu sürece büyük katkı sağlayacak ve tarafların birbirlerinin dilini tanımasına yardımcı olacaktır.
Eminim ki Makul Sözlük, yalnızca Amerika Birleşik Devletleri ile Türkmenistan arasındaki diplomatik, ekonomik, eğitimsel ve kültürel ilişkilere değil, aynı zamanda halklarımızın doğru bir şekilde birbirini anlamasına da katkıda bulunacaktır. Çünkü böylesine anlamlı bir iletişimin ilk adımı bir dil köprüsü kurmaktır ve bu sözlük o köprüye önemli bir katkı sağlayacaktır.
Profesör Hakkında
- Frederick Starr, önde gelen transatlantik araştırma ve politika merkezi olan Orta Asya–Kafkasya Enstitüsü ve İpek Yolu Çalışmaları Programı’nın kurucu başkanıdır; merkezi Washington ve Stockholm’dedir. Halen Amerikan Dış Politika Konseyi’nde Avrasya alanında Seçkin Araştırmacı olarak görev yapmakta ve Johns Hopkins Üniversitesi SAIS’te araştırma profesörüdür.
Dr. Starr, büyük övgü toplayan Kayıp Aydınlanma: Arap Fethinden Timur’a Orta Asya’nın Altın Çağı (Princeton University Press, 2013) adlı kitabın yazarıdır; eser 20’den fazla dile çevrilmiştir. Onun devam kitabı Çağlarının Dehaları: İbn Sina, Biruni ve Kayıp Aydınlanma (Oxford University Press, 2023), Orta Asya’nın büyük düşünürlerinin entelektüel mirasını incelemektedir.
Tanınmış bir akademisyen ve politika danışmanı olan Starr, Orta Asya, Kafkasya ve “Yeni İpek Yolları” üzerine kapsamlı yayınlar yapmış, Fergana Vadisi: Orta Asya’nın Kalbi ve Yeni İpek Yolları gibi etkili eserler kaleme almıştır. Düzenli olarak Foreign Affairs dergisine ve önde gelen uluslararası gazetelere katkıda bulunmaktadır.
Akademi dışında Starr, Kennan Enstitüsü’nün kurucu başkanı, Tulane Üniversitesi’nin eski rektör yardımcısı ve Oberlin Koleji’nin eski başkanıdır. Orta Asya Üniversitesi ve Azerbaycan Diplomasi Akademisi’nin kurulmasında önemli rol oynamış, Kazakistan Nazarbayev Üniversitesi’nin mütevelli heyetinde görev yapmıştır. Yale Üniversitesi, Cambridge Üniversitesi (King’s College) ve Princeton Üniversitesi’nde (Tarih alanında Doktora) eğitim görmüş, beş fahri doktora unvanı almıştır.
Akademik çalışmalarının yanı sıra Starr, Louisiana Repertory Jazz Ensemble’ın kurucu üyelerinden biridir ve New Orleans tarihi ve kültürü üzerine dört kitap kaleme almıştır.
“Makul İngilizce–Türkmence Sözlük” Amerika’da yayımlandı ve “Amazon” platformunda satışa sunuldu