Kürte sözlükte iki anlamı karşılamaktadır. Bunlardan birincisi; zemini kırmızı veya yeşil kumaştan olup yakasına, eteğine ve kol ağızlarına nakış işlenen kollu başörtüsünün adıdır. İkincisi ise; koltuğunun altı eteğe kadar yırtmaçlı, bağcık ile bağlanan nakışlı çocuk kıyafetidir. Kürtenin karşılığı olan bu iki anlamdan birincisi daha fazla derinlik taşımaktadır. Bir nesnenin tıpkı canlı bir varlık gibi bir şeyler ifade etmesi, bir duygu barındırması insanın ona yüklediği maneviyatın sonucudur. Kürte karşımıza iki farklı renk formunda çıkmaktadır. Tanımda da bahsedildiği gibi bunlar kırmızı ve yeşildir. Gelin kızlar bu iki renkten birini tercih ederek üzerine bin bir emekle nakışlarını işlerler. Kürtelerine sadece nakışlarını değil hayal güçlerini kullanıp bütün yaratıcılıklarıyla umutlarını, sırlarını, neşelerini ya da kederlerini ilmek ilmek işleyen kızlar belki de başlarının üzerinde bizim gördüğümüzden çok daha öte şeyler taşıyorlardır. Bir dili olsa da konuşsa dediğimiz yegâne giysilerden biridir kürte. Hem bir giysi niteliğinde hem de kişiye özgü nakışçılık sanatını üzerinde barındıran eser niteliğindedir. Bu kendini ifade şekli aynı zamanda insanın yaşamında günlük işlerin yanı sıra ortaya çıkardığı ürünüyle kalıcı bir ispatıdır. Ressamlık, müzisyenlik, yazarlık gibi diğer sanat dallarının sanatçıları nasıl ki bir duygudan ilham alıp ortaya bir eser çıkartıyorsa köylerde, şehirlerde yaşayan bu kızlarımızda günlük işlerinden sıyrıldıkları vakit kendi hünerlerini gösterip belki de bugün adına terapi dediğimiz şeyi uygulayıp kendi duygularını yine kendi ellerinden çıkan nakışlarla paylaşıp, bu yöntemi kendilerine uyguluyorlardı. Dokuyanın ne hisler ile onu işlediğini bilemeyiz ama eserine baktığında o anlara gidip belki de tekrar aynı hisleri yaşayacaktır. İnsanın bir eşyaya yüklediği maneviyatın sonucu olarak kürteye yüklediğimiz bu anlamlar bazen bir hatırlatıcı bazen terapi yöntemi bazen bir sanat eseri adı ne olursa olsun içerisinde bir duygu barındırmaktadır. Bugün insanlar birbirine bile vakit ayırmaz ve emek vermek istemezken o dönemki yoklukta ve zorlukta bile kızlarımızın bir nesneye bu denli emek ve zaman vermesi eksilen maneviyatımızı bir kez daha gözler önüne sermektedir.
Kürteye yüklenen anlam bazen şiirlere konu olmuştur. Hudayyar Denliyev yazdığı ‘’ Oğullar Var‘’ adlı şiirinde ‘’Öz-özünden söz gelmişdir dilime, Gözüm düşse gök kürteli geline. (Kendiliğinden söz geldi dilime, Bakışım düşse yeşil kürteli geline.) ‘’ satırlarında kürteye yer vermiştir. Bunun yanı sıra Türkmen şair Nowruz Gurbanmuradow yazdığı ‘’Aşgabat hakynda aýdym’’ şiirinde Aşkabat’ı geniş bozkırın kürtesine benzetmiştir. Şair şiirinde ‘’ Garagumuň gültahýasy, giň sähramyň kürtesi, (Karakum’un gül takkesi, geniş bozkırımın kürtesi)’’ diye bahsederken uzun uzun yazmak yerine benzetme yaparak Aşkabat’ın çölün içerisinde parlayan biçimini kürteye benzetmiştir. Şair Aşkabat’ı Türkmenistan’ın rengi, süsü olarak görüp onu kadının renkli dünyasına benzetip bunu kürte üzerinden bize anlatmıştır.
Bu hünerli ellerden çıkan, üzerine işlenen nakışlarıyla hayranlık uyandıran kürteler geçmişimizden gelen etnik seslerden biri olmuştur. Geleneksel sanatlarımızın her biri zamanda yolculuk misali bugünlere taşınarak manevi bir köprü gibi geçmişle bugün arasında durmaktadır. Halen yaşatılan üzerinde nakışçılık sanatını barındıran kürte giyme geleneği sanata olan yakınlığımız açısından tarihsel bir referans değerindedir. Her bir el emeği gerektiren bu geleneklerimizin daha uzun yıllar bizimle olmasını ve gelecek nesillere kadar ulaşmasını temenni ediyoruz.
KAYNAKLAR:
Türkmen Diliniň Düşündirişli Sözlügi. II, Aşgabat, Türkmen döwlet neşirýat gullugy, 2016: 65.
GARAGUM ZURNALY, 5, 2020: 47 / HUDAYYAR DENLİYEWİN
GARAGUM ZURNALY, 5, 2020: 16 / NOWRUZ GURBANMYRADOW
Emine Neslihan BAŞ,
Ankara Üniversitesi, Dil, Tarih-Coğrafya Fakültesi,
Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü Öğrencisi