Bugün gibi hatırlıyorum. Ortaokulun 9. sınıfında okurken, Mahtumkulu’nun eserleri üzerine işlenen bir derste tahtada durarak sorulara cevap veriyordum. Türkmen dili ve edebiyatı öğretmenimiz Annageldi Durdıyew birden bana beklenmedik bir soru sordu.
Mahtumkulu’nun el yazmaları hangi ülkelerde muhafaza edilmektedir?
Nereden duyduğumu hatırlamıyorum ama tereddüt etmeden cevap verdim.
Büyük Britanya’da.
Öğretmenim cevabımdan memnun kaldı.
Ortaokulu bitirdikten ve Mahtumkulu Firaki’nin mirasını incelemeye yoğunlaştıktan sonra, büyük bilgenin dünyanın çeşitli ülkelerinde korunan el yazması eserleri hakkında büyük bir ilgi duydum. Ancak, o okulda derse cevap verdiğim an hâlâ hafızamda ve İngiltere’deki o büyük alimin el yazmasını görmek isteği kalbimde yaşamaya devam ediyordu.
Gerçekten bir şeyi istersen olurmuş. 1992 yılında, Büyük Britanya’daki ” Mahtumkulu’nun Dostları” derneğinin daveti üzerine Mahtumkulu’nun şiir günlerine katılmak üzere o ülkeye gittiğimde, asıl amacım Britanya Müzesi’ndeki el yazmasını görmekti. Kendime şöyle demiştim: “Ne kadar iyi! Bu sonunda mutluluk!”
İngiltere’de yaşayan arkadaşımız Dr. Yusup Azmun’un çabaları sayesinde, kalabalık Londra’nın merkezindeki Britanya Müzesi’nde buldum kendimi. Kaderin cilvesi olarak, Rusça bilen ve Müslüman olduktan sonra Muhammet Isa Weyli ismini alan, Doğu bölümüne aşina, deneyimli bir bilim insanı bana rehberlik ediyordu.
El yazmasını ellerime alıp, üç kez yüzüme sürdüm. Böylece el yazmasıyla tanışıklığım başladı.
Kitabın asıl sahibi İranlı Türkmen Gylyçmuhammet Ownuk’tu ve bu değerli el yazmasını Denisow adında bir Rus’a vermişti. Böylece el yazması 90 yıl önce – 1934 yılının 10 Şubat’ında buraya gelmişti.
Bu el yazmasının, Mahtumkulu’nun kendi eliyle yazılmış bir orijinal olmadığını, bir kopya olduğunu belirtmek önemli.
El yazması yenilenmiş, koyu mavi kumaş, sağlam materyalle kaplanmıştı. İç sayfaları ipek ve kendir liflerinin karışımından yapılmıştı. Sayfalar eski olmasına rağmen, içlerindeki siyah mürekkeple yazılan yazılar netliğini korumuştu.
Eski Türkmen alfabesiyle yazılmış kitabın ikinci sayfasında “Günahkarlardan tövbe etmek, misafire saygı göstermek, borcu ödemek, ölüyü gömmek farz işlerdir” yazıyordu.
El yazması Mahtumkulu’nun «Turgul diýdiler» şiiri ile sona eriyordu. El yazması, farklı dönemlerde, farklı kâtipler tarafından kopyalanmıştı, bunu yazı stillerinin farklılıkları açıkça gösteriyordu.
Şairin «Dünýä, heý», «Haky çün», «Gelse gerekdir», «Nuksana gelgeý», «Batdy, ýaranlar» gibi dini temalı şiirleri sayfalar boyunca ardı ardına gelir. Bu şiirlerden sonra yazı el değiştirir, ancak kağıt aynı kalır.
«Bagyşla bizni», «Öňi-ardy bilinmez», «Depe nedir, düz nedir», «Göze myhmandyr», «Är ýanynda bellidir», «Ýeldim tut», «Köýmän ýigide», «Kylgyl namazy», «Bir alladyr» gibi şiirlerin yazılışı, İran tarafından yetenekli bir kâtip tarafından kopyalandığına işaret ediyor.
El yazmasındaki «Boldum girýana», «Harap eýlär», «Köz bile», «Gul bolgul» gibi şiirlerin sayfalarının kenarları çeşitli çizimlerle süslenmiş. Muhammet Isa Weyli’nin düşüncesine göre bu şiirleri Gylyçmuhammet kendi kopyalamış olabilir.
Bir diğer önemli nokta – el yazmasına alınan şiirlerin bazılarının günümüze ulaşan nüshalarıyla karşılaştırıldığında bazı farklılıklar gösteriyor. Örneğin, «Göze myhmandyr» şiirindeki “Siyah taştan siyah kıl seçilmiş göz” dizeleri el yazmasında “Sarı yağdan siyah kıl seçilmiş göz” şeklinde yer alıyor.
Buna benzer değişiklikler el yazmasının başka yerlerinde de karşılaşılıyor. Kitabın sonunda şairin «Ata meňzär» we «Bilal bar» şiirleri bulunuyor.
Bu değerli el yazması Mahtumkulu’nun şiirleriyle birlikte Şeydayı, Şabende, Talyby, Zelili, Seydi, Dövletýar, Yomut Özbek, Bende Myrat, Talyp gibi şairlerin şiirlerini de içeriyor.
El yazmasının son sayfasının bir köşesine bazı dualar yazılmış.
… Ve böylece, el yazmasıyla tanışmak için ayrılan zamanım sona erdi. Uzak bir diyarda bilge şairle buluşmuş gibi hissederek yola çıktım.
Bu harika anlar, ömrümün en keyifli ve unutulmaz anları olarak hafızamda daima yer alacak.
Atamyrat ŞAGULIYEV.
Not: Mahtumkulu Firaki’nin doğumunun 300. yıldönümünü kutlamak ve gençleri bu bilge şaire adanmış kapsamlı eserler yaratmaya teşvik etmek amacıyla “Atavatan Türkmenistan” uluslararası dergisi makale yarışması düzenlemektedir. Bu yarışma, Yapay Zeka’nın olanaklarından yararlanılarak gerçekleştirilmektedir ve “Ak Tam” Ekonomi Topluluğu’nun desteğiyle yürütülmektedir.
Ayrıca, bu yarışmada yer alan makaleleri web sitemizden Türkmence, İngilizce ve Türkçe olarak okuyabilirsiniz. Yapay Zeka kullanılarak özel bir video hazırlayacak ve “Atavatan TV Youtube” kanalı ile www.atavatantv.com web sitesi aracılığıyla dünya çapındaki izleyicilere ulaştıracağız.