Masallar, yeryüzünde asırlar boyu sözlü gelenekte yaşamış ve çok zengin özelliklerle yüzyıllar öncesinin kültür izlerini taşıyarak geniş bir coğrafyaya yayılabilmiş halk anlatılarıdır.Kırmızı Elma Türkmen Halk Masalları arasında zekalarıyla, mücadeleci olmalarıyla,ilişkilerinde her zaman seçilen değil seçen taraf olmalarıyla güçlü kadınları konu edinen Türkmen edebiyatındaki önemli masallardan biridir.Tarihte kadınları kutsal varlıklar olarak görüp, saygı duyarken günümüzde verilen değerin ve saygının en aza indirgendiğini, ilişkileri hakkında onlara söz hakkı tanınmadığını, hayır demenin karşı taraf için etkili olmadığını artan kadın cinayetlerinden görmekteyiz. Bu konuyu iyileştirmenin yolu tabii ki eğitimdir. Küçük yaşlardan itibaren çocuklara okutulan masalların konularını doğru seçerek bu eğitimi vermek mümkündür.Türkmen Halk Edebiyatında her türde olduğu gibi masal türünde de kadınlara oldukça yer verilmiştir. Kızıl Elma masalında kadın karakterimiz; aklı fikri yerinde, boylu boslu herkesten farklı güzel bir kızdır. Bu kızın etrafında onu seven üç genç vardır.
İlk olarak günümüzden farklı bu gençlerin kıza rahatsızlık vermeden, kendi aralarında da kavga etmeden kızı uzaktan sevmelerine dikkat çekmek istiyorum. Kız bu üç delikanlının da onu sevdiğini ve aralarında bir seçim yapması gerektiğinin farkındadır. Kız makul bir fikirle aralarından birini seçip onunla evlenmeye karar verir. Bu olay masalda;
…‘’ Siz üç bolup meni söỳỳӓrsiňiz. Meniň siziň üçiňize-de göwnüm ỳetỳӓr. Haỳsyňyzy goỳup, haỳsyňna barjagymy bilmedim. Oỳlanyp-oỳlanyp, şu gün bir karara geldim. Siziň her haỳsyňyz bir zat alyp, ỳene bir aỳdan meniň ỳanyma geliň. Ỳöne üçiňizem üỳşüp, bileje geliň. Men haỳsyňyzyň getiren zadyňyzy iň gerekli, gowy hasap etsem, şoňa baraỳyn.’’ …
(Siz üçünüz de beni seviyorsunuz. Benim üçünüzde de gönlüm var fakat hanginizi seçip hanginizi seçmeyeceğimi bilmiyorum. Düşünüp taşınıp bu gün bir karara vardım. Sizin her biriniz bir eşya alın sonra toplanıp benim yanıma gelin. Ben hanginizin getirdiği eşyayı en gerekli, iyi olarak değerlendirirsem ona varayım.) şeklinde verilir. Burada kızın ebeveynleri tarafından uygun görülen kişiyle ya da bir erkek tarafından seçilmek yerine kendi seçtiği kişiyle evlendiğini ki günümüzde hala ebeveynlerinin dayatmaları sonucu evlendikleri ve kötü evlilikler sürdüren, birbirine saygısı, sevgisi olmayan insanların olduğuna şahit oluyoruz. Ebeveynlerinden hiç bahsedilmediğini kendi kararıyla birisini seçmesiyle kadınlara verilen seçme hakkını ve önemi görüyoruz. Kızın bu şekilde seçme fikri erkeklere de mantıklı gelir ve kabul edip kıza en değerli, en iyi eşyayı bulmak için ülke ülke gezerler. Erkeklerin kızın fikrine saygı duyduklarını ve ona en değerli eşyayı bulmak için bir yarış haline girip birbirlerine zarar vermeden çabaladıklarını görüyoruz.
Her biri ülke ülke gezdikten sonra biri kızın her an istediği uzaklıktaki bir ülkeye gidebileceği bir teker alır, diğeri bir elma alır suyu ölüm döşeğinde ki insanı bile iyileştirir. Üçüncü delikanlı ise bir ayna alır aynaya baktığında nereyi ya da kimi görmek isterse gösterir. Delikanlılar kendi ülkelerine dönerler ve bir araya toplanırlar aldıkları eşyaların hangisinin daha değerli olduğunu konuşurlarken aynası olan erkeğe kızın ne yaptığını aynadan bakalım derler. Görürler ki annesi babası, kardeşleri etrafına toplanmışlar ölüm döşeğindeki kız için ağlarlar. Bunu görür görmez teker alan delikanlının tekerine binerler ve kızın evine giderler. Elma alan delikanlı tüm gücüyle elmayı sıkar ve kızın ağzına suyunu damlatır son nefesini vermek üzere olan kız ayaklanır eskisinden de iyi olur. Masalın bu kısmında üç delikanlının da aldıkları değerli eşyaları aynı kızı sevdiklerini, aldıkları eşyaları ona beğendirme çabalarını bir kenara bırakıp kız için kullandıklarını, görüyoruz.
Kız eskisinden de iyi bir şekilde yerinden kalkar ve onu ecelin elinden kimin aldığını sorar. Delikanlılar nereleri gezdiklerini, ne yaptıklarını tek tek kıza anlatırlar ve artık birisini seçmesi gerektiğini kimsenin ona küsmeyeceğini onlara kızın yaşıyor olmasının yettiğini anlatırlar. Kız bu durum karşısında delikanlılara
‘’ … – Üçiňiziň alan zadyňyz örӓn tӓsin.Ỳöne men alma getirene barjak. Sebӓbi alma eỳỳӓm ỳok. Ol bir gezek, bir adama peỳda berip bilỳan eken. Aỳna bilen tekeri bolsa hemişe ulanyp ỳörmeli…’’
( Üçünüzünde aldığı eşya önemli ama ben elma getirenle evlenmek istiyorum. Çünkü elma artık yok. Bir zamanlar bir insana fayda sağlayabilirdi. Ayna ile teker ise her zaman kullanılabilir.) der.
Burada kızın elinde sadece elma olan delikanlının hiç düşünmeden elinde elma kalmaması pahasına elmayı kız için kullanması üzerine onu seçtiğini ve adaletli bir seçim yaptığını görüyoruz.
SONUÇ
Masallar; kültür tarihimizde önemli yer tutarken verdiği derslerle sosyal hayatımızda da doğruyu yanlışı ayırt etmemizde ve iletişimimizi güçlendirmemizdeki önemi büyüktür. Küçük yaşlardaki çocuklara hitap ettiğini göz önünde bulundurursak kadınlara gösterilen saygıyı da vereceğimiz mesajların nasıl verilmesi gerektiğini de bilmek gerekir. Bu makaleyi hazırlarken yaptığım araştırmalar esnasında Türkmen kültüründe aile içindeki en büyük rolün kadına verildiğinin, Türkmenistan’ın çağdaş uygarlık seviyesine doğru yükselmesini kadınlarına borçlu olduğunu ve kadınları ‘’mukaddes’’ olarak tanımladıklarını gördüm. Bunun sebebi ise Oğuz Destanı’nda Oğuz’un annesinin mukaddes bir kadın olması ve Oğuz nesli olan Türkmen toplumunda kadının; kabe gibi mukaddes ve yakın kabul edilmesidir.Buradan yola çıkarak kadın kahramana sahip Türkmen masallarının geneline ve ‘’Gyzyl Alma’’ masalına baktığımızda da kadınların, kızların yerlerini bu düşünceye göre verdikleri sonucuna vardım.
Kaynak
Mirzaoğlu, F.Gülay ‘’Türkiye ve Türkmen Masallarının Genel Özellikleri’’ Milli Folklor Dergisi 26.sayı Türkmen Halk Ertekileri (Durmuşy Ertekiler) ‘’Miras’’ 2016:AşgabatSağlık Şahin,Selcan Türkmen Türkçesinde ‘’KADIN’’ İLE İLGİLİ Söz Varlığı 2019:AnkaraTütüncü, Derya (2013) ‘’Türkmen Kadını’’ Lisans Tezi Dinç, Ahmet; Çakır, Ramazan (2008) ‘’Türkmen Kültürü ve Sosyo- İktisadi Düşüncesi’’ Ayrıkotu Yayınları, s.40
Sümeyya Günaydın
Ankara Üniversitesi Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi
Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü Öğrencisi
Türkmenistan Devlet BaÅŸkanı, Çin Devlet BaÅŸkanı’na baÅŸsaÄŸlığı diledi