Bilindiği üzere, Sayın Cumhurbaşkanımızın girişimiyle Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, 2025 yılını “Uluslararası Barış ve Güven Yılı” olarak ilan etti. Ayrıca, bu yıl BM Genel Kurulu tarafından iki kez tanınan Türkmenistan’ın Daimi Tarafsızlığının 30. yıldönümüne denk gelmektedir. Bu bağlamda, Türkmenistan devleti tarafından çeşitli uluslararası ve yerel etkinlikler düzenlenmektedir.
“Atavatan Türkmenistan” uluslararası dergisi olarak, Türkmenistan’daki büyükelçilerle Uluslararası Barış ve Güven Yılı ve Türkmenistan’ın Tarafsızlığının 30. yıldönümü vesilesiyle röportajlar gerçekleştiriyoruz.
Son röportajımızı, İran İslam Cumhuriyeti’nin Türkmenistan’daki Olağanüstü ve Tam Yetkili Büyükelçisi Sayın Ali Mojtaba Ruzbehani ile yaptık. Büyükelçi, söyleşi sırasında Türkmenistan ile İran arasındaki iş birliği ve Türkmenistan’ın tarafsızlığının önemi hakkında ilginç bilgiler verdi.
Bu röportajı dikkatinize sunuyoruz:
Türkmenistan ile İran İslam Cumhuriyeti arasındaki ilişkiler sürekli olarak gelişmektedir. 2024 yılında iki ülke arasındaki siyasi, ticari-ekonomik ve kültürel-insani ilişkileri güçlendirmek için atılan adımlardan bahsedebilir misiniz?
İran İslam Cumhuriyeti’nin en yakın komşularından biri olarak Türkmenistan, İran’ın dış politikasında özel bir yere sahiptir. İki ülke sadece komşu olmanın ötesinde, kültürel, tarihi, dini ve etnik alanlarda birçok ortak değere sahiptir. Bu ortak noktalar, iki ülke arasında güçlü ve dostane ilişkilerin temelini atmıştır.
2024 yılında iki ülke arasındaki ilişkiler tüm alanlarda dinamik ve güçlü bir şekilde ilerledi. Türkmenistan Halkının Milli Lideri, Türkmenistan Halk Maslahatı Başkanı Sayın Gurbanguli Berdimuhamedov, 2024 yılında İran’da yeni hükümet kurulduktan sonra Tahran’a resmi ziyaret gerçekleştiren ilk yabancı lider oldu. İran Cumhurbaşkanı Sayın Dr. Masoud Pezeşkian da göreve başladıktan iki ay sonra Magtymguly Pyragy’ye adanan foruma katılmak üzere Aşkabat’ı ziyaret etti. Ayrıca 2024 yılında iki ülkenin dışişleri bakanları ve diğer üst düzey yetkilileri karşılıklı ziyaretlerde bulundu. Bunlar arasında İran İslam Cumhuriyeti Enerji Bakanı, Merkez Bankası Başkanı, Petrol Bakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakan Yardımcısı’nın Aşkabat ziyaretleri yer aldı.
Ekonomik alanda, İran Gümrük İdaresi’nin verilerine göre, 2024 yılında iki ülke arasındaki ticaret hacmi bir önceki yıla göre yaklaşık %20 oranında arttı. İkili ticaretin daha yüksek seviyelere çıkarılması için de görüşmeler sürdürülüyor. Aralık 2024’te, Aşkabat’ta İranlı şirketlerin katılımıyla “Iran Agro Food” fuarı düzenlendi ve bu etkinlik Türkmenistanlı katılımcılar tarafından büyük ilgiyle karşılandı. İki ülke arasında birçok ticaret heyeti karşılıklı ziyaretler gerçekleştirdi. Bu kapsamda, Türkmenistan Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı’nın liderliğinde büyük bir Türkmen ticaret heyeti, “Iran Expo 2024” fuarını yerinde inceledi.
İki ülkenin kültürel açıdan birçok ortak noktaya sahip olması nedeniyle, bu alanda da başarılı iş birlikleri yürütülmektedir. Türkmenistan ve İran arasında sanat, kültür, bilim ve spor alanlarında karşılıklı değişim programları sürmektedir. İran Kültür Bakanı ve Kültür Bakan Yardımcısı, Magtymguly Pyragy’yi anma etkinliklerine katılmak üzere Türkmenistan’ı ziyaret etti. İranlı sanatçılar, Aşkabat’ta moda ve kıyafet sergisi, turizm fuarı gibi birçok etkinlik düzenledi. Ayrıca, Devletmämmet Azadi adındaki Türkmenistan Milli Dünya Dilleri Enstitüsü ve Magtymguly Türkmen Devlet Üniversitesi ile iş birliği yapılarak, İran’ın önemli şahsiyetlerine adanmış etkinlikler düzenlendi. Her yıl olduğu gibi, Türkmenistan’dan üst düzey devlet yetkilileri, üniversite temsilcileri ve sanatçılar Magtymguly Pyragy’nin doğum gününe adanmış etkinliklere katılmak üzere İran’a gitti.
Bu yıl, Türkmenistan’ın Daimi Tarafsızlığının 30. yıldönümü kutlanıyor. İran İslam Cumhuriyeti, Türkmenistan’ın tarafsızlık politikasını nasıl değerlendiriyor?
İran’ın Türkmenistan ile ilişkileri, 1991 yılında bu ülkenin bağımsızlığını kazanmasıyla başlamıştır. İran, Türkmenistan’ın bağımsızlığını tanıyan ilk ülkeler arasında yer aldı. O günden bu yana iki ülke arasında dostane ve kapsamlı ilişkiler kurulmuştur. Türkmenistan’ın tarafsızlık politikasını ilan etmesinin ve 1995 yılında Birleşmiş Milletler tarafından tanınmasının ardından, İran İslam Cumhuriyeti bu tarihi kararı hemen desteklemiştir.
Bugün de İran, “Tarafsızlık Dostları Grubu”nun açık üyesidir ve Türkmenistan’ın uluslararası ve bölgesel düzeyde barış ve güvenliği teşvik eden tüm girişimlerini desteklemektedir. Türkmenistan’ın tarafsızlık politikasını benimsemesi, bu ülkenin bölgesel ve küresel konumunu güçlendirmiştir. Tarafsız Türkmenistan, bölgedeki barış, istikrar ve güvenliğin sağlanmasında önemli bir rol oynayabilir.
Örneğin, geçen yıl Türkmenistan Cumhurbaşkanı Sayın Serdar Berdimuhamedov’un girişimiyle BM Genel Kurulu’nda kabul edilen karar doğrultusunda, 2025 yılı “Uluslararası Barış ve Güven Yılı” ilan edilmiştir. İran İslam Cumhuriyeti, Türkmenistan’ın tarafsızlık politikasını ve geçmiş girişimlerini desteklediği gibi, Cumhurbaşkanı Serdar Berdimuhamedov’un bu girişimine de tam destek vermektedir. Bu yıl, Türkmenistan hükümeti ile iş birliği içinde İran’da da bu vesileyle ortak etkinlikler düzenlenecektir. Türkmenistan’ın uluslararası ve bölgesel düzeyde barış ve güvenin yaygınlaşması konusunda etkili ve yapıcı bir rol oynayacağına kesinlikle inanıyoruz.
Türkmen gençleri yurt dışında eğitim almaya büyük ilgi gösteriyor. Türkmenistan ve İran arasındaki eğitim alanındaki iş birliği hakkında bilgi verebilir misiniz?
Hem İran hem de Türkmenistan, bilimsel ve akademik iş birlikleri için büyük fırsatlara sahiptir. İranlı akademisyenlerin ve öğrencilerin çabaları sayesinde, İran bugün nanoteknoloji ve biyoteknoloji gibi birçok alanda dünya çapında öncü ülkeler arasında yer almaktadır. Şu anda, İran üniversitelerinde 3.2 milyon öğrenci eğitim görmektedir ve İran, bilim üretiminde dünyadaki ikinci büyük Müslüman ülkesidir.
Türkmen öğrenciler için akademik burslar sunmaya hazırız. Ayrıca, İran’ın yükseköğretim kalitesinin yanı sıra, iki ülkenin coğrafi yakınlığı, güvenlik düzeyinin yüksek olması, kültürel benzerlikler ve düşük yaşam maliyetleri, İran’ı Türkmenistanlı öğrenciler için cazip bir eğitim destinasyonu haline getirmektedir. Son yıllarda, iki ülkenin üniversiteleri arasında çeşitli iş birliği anlaşmaları imzalanmıştır.
2025 yılında Türkmenistan-İran ilişkilerinden neler bekleniyor?
İki ülke liderlerinin kararlı iradesi, Türkmenistan ile İran arasındaki ilişkilerin gelişmesinin temel itici gücüdür. 2025 yılında, Türkmenistan ürünlerinin İran’ın Gülistan eyaletinde sergilenmesi planlanmaktadır. Aynı şekilde, İran’ın Horasan Rezevi eyaletinin ekonomik potansiyelinin tanıtılacağı bir serginin de Türkmenistan’ın Mari şehrinde düzenlenmesi öngörülmektedir.
Türkmenistan ve İran, ulaştırma ve enerji alanlarında da güçlü iş birlikleri yürütmektedir. 2025 yılında bu iş birliğinin daha da gelişeceğine ve iki ülke arasındaki ilişkilerin hızla büyüyeceğine inanıyoruz.