“Ylmy öwreniji pespäl bolar,
Tekepbirligi terk eder”
Mahmyt Zamahşary.
Synpyň Şazadasy
Mekdebiň gyzgalaňly günleri tomusky dynç alyş möwsümine ýakynlaşypdy. Şemşat mugallymyň işewürligine garamazdan, synpynda birdir, ikidir okuwa höwessiz gatnap ýörenler bardy. Ýöne Şemşat mugallymyň yhlasy bilen gözýetimi giňäp barýan okuwçylaryň içinde ol höwessizleriň ady-sory ýitip gidýärdi. Mugallym olaryň her birine eneleriň ýyly mähri bilen bakyp, geljekki süýji miwe berjek ençeme daragtlary ese-boýa galdyrýardy. Mugallymyň bu yhlasy onuň synpyny mekdebiň iň bir göreldeli, ökde, akylly synpy diýen derejä alyp çykdy.
Wepa şu göreldeli synpyň özboluşly okuwçysydy. Dogrusy, oňa Şemşat mugallymyň haýpy gelýärdi. Ol hernäçe jan etse-de, Wepanyň okuwa bolan söýgüsini gunçala berenokdy. Wepa sapakda-da ümzügini kä äpişgä käte äpişgeden uzaklara dikip ümsümligiň gursagyna baş goýup oturardy. Ol hemme sapakda-da şeýle-di basymrak jaň bolaryna garaşyp oturýanlardan-dy, Wepanyň bolmasa ata-enesi onuň okuwa höwesli gatnamagy üçin ellerinden gelenini ederdiler.Wepa ata-enesiniň daşynda hozanak bolýanyndan bihabar ýalydy. Ol tomusky dynç alyş möwsümini küýsäp, öz ýanyndan at oýnadyp ýörerdi.
Wagtam geçip durdy, Wepanyň isleýän şol ajaýyp günleri hem aýlanyp-dolanyp ýetip gelipdi. Bir günem Şemşat mugallym okuwçylaryna iň soňky temany berjekdigini aýdyp, tomusky dynç alyşda möwsüminde göwnündäki ýaly dynç almaklaryny arzuw edip, şeýle diýdi:«Okuwçylar, siz tomusky dynç alyşda wagtyňyzy boş geçirmäň, tebigata syýahat ediň, ýakynlaryňyza kömek ediň, öý haýwanlaryny saklaýan bolsaňyz, ideg edilişine gözegçilik ediň.Gyzlar, siz ejeleriňize ýakyndan ýardamçy boluň. Şonda siziň ählijäňiz özüňizde galan iň täsirli pursaty düzme görnüşde maňa ýazyp getiriň. Men ilkinji okuw gününde, siziň her biriňiziň aýry- aýrylykda ýazan öý düzmeleriňizi okadaryn we kimiňki iň täsirli, manyly bolsa, şol hem tomusky dynç alyşyň şazadasy, şa gyzy diýip yglan ederin. Ýöne hiç biriňiziňki başganyňka meňzemeli däldir. Hemmäňiziň , üýtgeşik, hemmem manyly , täsirli ýakymly başdan geçirmäňiz bolsun, özüňiziň gyzyklanyp ýerine ýetiren işiňiz bolsun».
Okuwçylaryň göwni bu tabşyrykdan ganat bekledi. Ýöne, Wepa muňa kän bir ünsem bermedi.
Ine, şeýdip, tomusky dynç alyş hem başlady. Wepa bir ýerde durmaýardy, ir-ertirden agşama çenli oýun oýnaýardy.Oýunlaryň dürli görnüşini: top, ýapdan bökdi, futbol, woleýbol, basketbol… oglanlar bilen hezil edip, oýnaýardy, garaz, güni oýun şatlyk-şowhun, degişip-gülüşip, geçirýärdi. Bir gün bolsa, kakasy ony obanyň çetinde ýaşaýan garryja mama kömek bermäge ugratdy. Garryja mama bu gün üýşmeleň edip otyrdy, kakasy Wepa: «Oglum, bu gün oýun oýnama, Gülöwser mamalar sadaka berip otyr, sen şolara baryp, aýdanyny et, indi senem, ullakan oglan il-günüň derdine ýaramaly» diýip, sargyt etdi.
Wepa kakasynyň aýdyşy ýaly, Gülöwser mamalara baryp, onuň aýdany bilen boluberdi. Gün günorta boluberende , işiň hem köpelip başlan wagty, Wepany deň-duş oglanlaryň ikisi Meret bilen Çary çagyryp:«Boldy-how, dost, kömek edip bildiň-le, ýör, hol goja tudyň ýanynda hezil edip, top oýnalyla» –diýişdiler. Wepa üçin oýun gyzyklydy, halys bärde-de gel-git, suw daşa, ony getir, muny getir, ondanam ýadapdy.Ýöne,Wepa pikir edip, durşuna, kakam hem sargapdyda, diýip, çalaja pyşyrdanyny duýman galypdy. Ol barybir oýnuň teklibine yrylanyny duýman galdy.
Olar ylgap goja tudyň deňine üçüsi hem deňeçer barypdylar.Bu tut gaty ullakandy, onuň özi ençeme ýyl arka atan, saýasy hem ep-esli ýere saýa salyp durdy.Onuň esasy sütüni ýogyndy hem beýikdi, ýyllar onuň gabyklaryny ýygyrt-ýygyrt edip,öz tagmasyny basypdyr. Agajyň göni gabat-garşysyndan bolsa şildiräp, durnaň gözi ýaly çeşme akyp geçýärdi. Oglanlar ol çeşmeden ylgap gelişlerine, el-ýüzlerini ýuwup, goja tudyň saýasynda bir sellem aýak epip oturdylar. Şol barmana-da Wepa bir kiçijek deşijegiň gapdalynda çökenini duýman galdy. Ol deşik garynjalaryň hini ekeni, oňa garynjalar hatar bolup, uzak bir ýerlerden däne daşaýardylar.Ol garynjalary dykgat bilen synlamaga durdy.Şonda garynjalaryň içinede bir garynjanyň çukurjyga düşüren dänejigini çykarjak bolşuny synlap oýa batdy. Ol garynja bugdaý dänesini bar güýji bilen çekýärdi, ony aljak bolýardy, ol dänäni deşigiň agzyna ýetireninde, däne birden ýene çukuryň içine düşdi. Garynja ýene bar güýjüni ýygnap, dänejigi ýokarlygyna çekýärdi.Wepanyň bar küýi kiçijek garynjajygyň erjelliginde jemlendi.Soňy nähili bolarka diýip, Çary, Meret bilen top oýnamaklyk pikirini hem unudyp, şol ýere çüýlendi. Gün öýle bolsa-da garynjanyň şol bir dynuwsyz hereketi gaýtalanyp durupdyr, emma ýokary ýetende dänäniň agramyna ýene-de aşaklygyna däne bilen togalanyp, gaýdypdyr. Wepa bar zady soňa goýup, üns bilen garynjanyň hereketlerine syn edipdir.Şol seredip, oturyşyna gün batmaga golaýlaşypdyr. Şonda–da garynja dänäni çukurdan çykarmagyny dowam etdiripdir.
Garaňky gatlyşyp ugranda, garynja itiň gününde dänäni çukurdan zordan çykarypdyr.Garynja birje dänejik üçin bar wagtyny, güýjüni sarp edip, ony çukurdan çykarjak boldy, ol şol geçen wagtyň dowamynda belkem, başga bir ýerlerden birnäçe däne tapardy, ýöne ol asla dänäni taşlamady,edýän işine erjellik bilen tutanýerlilik bilen ýapyşdy. Wepa onuň erjeligine haýran galdy.Garynja her näçe kyn bolsa-da, maksadyna ýetmek üçin yza tesmedi.
Garynjanyň bu erjeligini görüp, Wepa hemme zadyň hereketde, tutanýerlilige, erjellige baglydygyna, gaýrata baglydygyna göz ýetirdi, ony çaga kalby bilen ykrar etdi, onuň ýüreginde bir üýtgeşik duýgy, durmuşa, okuwa bolan höwes, söýgi döredi. Wepa öýüne baryp, bolan wakany bolşy-bolşy ýaly kakasyna-ejesine gürrüň berdi. Ol bu günki işi üçin ötünç sorardy. Kakasy oglunyň gören zadyndan şeýle many çykaryp bilenine buýsandy. Ol: «Oglum, her bir işe çemeleşende, Şol garynjany ýadyňa salgyn, ol gör nähili gaýduwsyz, erjel ekeni, sen şol garynjadan nusga al» – diýip, sözüni tamamlady. Wepanyň akja ýüzlerine, balkyldap duran garaja gözlerine, mähirli bakyp: «Okuwyňa-da şolar ýaly çemeleş, şonda seň durmuşyň, oýundanam gyzyklydygyny duýarsyň» diýip, ejesi söze goşuldy.Şondan soň Wepa gaty üýtgedi. Ol indi her bir ýumuşa, her bir söz beren sözüne ünsli çemeleşip başlady.
Şol wagty birdenem Wepanyň ýadyna Şemşat mugallymyň tabşyrygy düşdi.Ol garynjaly wakany özüniň kemter gaýdan ýerleri bilen sepleşdirip, synpyň Şazadasyna öwrülmek üçin düzme ýazmaga girişdi…
Gülälek SEÝITLIÝEWA, Mary etrabynyň 21-nji orta mekdebiniň himiýa-biologiýa mugallymy