Biz özümiz barada nähili pikirde bolsak, şol hem ykbalymyzy kesgitleýändir.(Mark Twen)
Adamlary haýwanlardan tapawutlandyrýan alamatlaryň iň esasysy hökmünde adamlar üçin pikirlenip bilmek başarnygynyň mahsuslygy hasaplanýar. Hat-da iň ýokary gurluşly haýwanlar hem pikirlenip bilmek başarnygyndan mahrumdyrlar. Çünki ol başarnygyň döremekligi zähmet bilen baglanyşdyrylýar. Pikirleniş esasynda adam daşky gurşawa diňe bir uýgunlaşman, eýsem ony özüçe üýtgetmekligi hem başarýar. Pikirlenip bilýändigi üçin adam tebigatyň berip bilmeýän zatlaryny hem öndürip bilýär.Aslynda adam pikirleriniň netijesinde ösüşe gadam basýar, her bir pikir gelejegini gurmakda ýol saýlamaga, täze oýlap tapyşlary etmäge sebäp bolýar.Adam pikirlenip bilýänligi, pikirlenme psihiki proses hökmünde diňe adama mahsuslygy üçin hem adamdyr.
Bu dünýäde adam üçin dogulmakdan soňky iň uly bagt megerem durmuşda öz ornuňda özüň bolup, öz pikirleriň we onuň netijesinde döreýän öz arzuw maksatlaryň bilen, özgeleriň pikirlerine garaşsyz ýagdaýda ýaşamak bolsa gerek.Adamyň ýaşamagy üçin howanyň, suwuň, iýmitiň zerur bolşy ýaly sagdyn ruhy (psihiki) gurşaw şahsyýetiň kemala gelmeginde iň zerur zatlaryň biridir.Sagdyn ruhy gurşaw bolsa sagdyn ruhly adamlar tarapyndan döredilýär, sagdyn ruh bolsa adamda ilkinji nobatda sagdyn pikirler netijesinde döreýär. “Adam üçin durmuşda iň uly we iň esasy baýlyk näme?” diýip soralsa hemmäniň hem ilkinji nobatda beden saglygy diýip jogap berjegi gümansyzdyr.Çünki beden taýdan sagdyn bolmak sagdyn ýaşaýşyň gözbaşy diýlip düşünilýär. Emma beden taýdan sagdyn bolmagymyz hemme zady hem kesgitläp durýarmyka!? Onuň bir özi sagdyn ýaşamak üçin ýeterlikmikä!?Ýok elbetde. Sebäbi sagdyn durmuşda ýaşamagymyz üçin ilkinji nobatda adama ruhy sagdynlyk gerekdir. Beden taýdan sagdyn bolmagymyz ruhy ýagdaýymyza hemişe-de gowy täsir edip durmasa gerek. Emma ruhy taýdan sagdyn bolmagymyz biziň fiziologik ýagdaýymyzy hem gowulandyrmagy mümkindir. Bu babatda Wiktor Gýugonyň “Bedeniň galasyny gorap saklamak üçin, ruhuň galasyny goramaly” diýen sözlerini ýatlamak bolar.
Ruhy saglygymyzyň gözbaşy bolsa biziň aňymyzdan başlangyç alýar, ol başlangyjyň hem gözbaşy biziň beýnimizde göterýän pikirlerimiz bolup durýar. Nähilidigine garamazdan (negatiw ýa-da pozitiw) beýnimizde döreýän her bir pikiriň özüne mahsus strategiýasy-ýörelgesi bardyr. Biz kesgitli bir zat hakynda pikir etsek beýnimizdäki neýronlara täze programma ýükleýäris.Netijede neýronlar ol programma boýunça işläp başlaýar, soraglara jogap, maksatlara ýol gözläp başlaýar. Neýronlar arkaly nerw impulslary bilen informasiýa tutuş bedene ýaýradylýar.Netijede hereketlerimiz edýän pikirlerimiz bilen baglanyşýar.Wagt geçdigi saýyn beýnimiz biziň maksatlarymyzy durmuşa geçirmek üçin tutuş bedene yzygiderli impulslar ugradyp durýar we ol proses öňde goýan maksadymyza ýetýänçämiz dowam edýär.Täze pikirler netijesinde neýronlaryň işini, olaryň biri-biri bilen arabaglanyşygyny “üpjün edýäris”, “dikeldýäris”. “Men muny başarmaryn”, “Munuň alajy ýok”, “Bu mümkin däl” diýip pikir etsek neýronlary şeýle “işjeňlikden”, we “arabaglanyşykdan” mahrum edýäris. Netijede arabaglanyşygy ýiten neýronlar nädip informasiýalary geçirsin, nädip tutuş organizmi herekete getirsin! Biziň arzuw edip, ol arzuwlarymyzyň hem ynam we zähmet bilen birleşip, üstünlige ýetmek ýolundaky maksatlarymyza öwrülmegi ilkinji nobatda ol babatda edýän pozitiw pikirlerimizden başlanýar, ýagny pozitiw pikirlerimiz biziň üstünliklerimiziň ruhy esasy bolup çykyş edýär.
Ullakan bir derýanyň suwunyň möçberiniň ýylboýy azlygy ýa-da köplügi onuň goşantlarynyň sanyna bagly däldir.Onuň suwlulygy diňe olaryň iýmitleniş çeşmesine, ýagny goşantlaryň gözbaşynyň başlanýan ýerindäki ýagýan ýagyşa, gara, buzluga, ýerasty suwuna bagly bolup durýar.Adamda hem edil şeýledir.Adamyň maksadyna ýetmegini, üstünlikli bolmagyny derýa meňzetsek, goşantlary bolsa şol maksada ýetmekdäki ynam, hyjuw, zähmet, tutanýerlilik, erjellik diýip häsiýetlendirsek, bu özboluşly “goşantlaryň” ýeke-täk çeşmesi adamyň pikirleridir, pikirlenişidir. Diýmek belli bir maksada ýetmek ilkinji nobatda biziň pikirlerimizden başlanýar.Özümizi özgertmek üçin ilkinji nobatda pikirlerimizi özgertmegimiz gerek. Belli amerikan milliarderi Robert Kiýosaki özüniň “Baý kaka, garyp kaka” atly kitabynda “ Haçanda biz nämänidir bir zady arzuw etsek oňa nähili ýetmeklik hakynda pikir edýäris.Garyplar aramyzda hemişe bolýar.Çünki garyplyk olaryň pikirlerinden başlanýar we pikirler sözler görnüşinde şöhlelenýär.Haçanda olar “Men bu işi başarmaýan” “Bu men üçin däl” diýip pikir edeninde iň esasy ýalňyşlygy goýberýär. Çünki olar özleriniň pikirleriniň önümine öwrülýär. Siz öz beýniňizdäki pikirleri özgertmeseňiz pul size kömek edip bilmeýär.Biz köp pul gazanýan käbir adamlary görýäris, emma olarda şol öňki meseleler bolýar.Sebäbi olar garyplar ýaly pikirlenýärler. Eger siziň pikirlenişiňiz garyplaryňky ýaly bolsa siz maddy dünýäde hem garyp bolup galyberýärsiňiz” diýip belleýär. Diýmek üstünlige ýetmek üçin ilki bilen sagdyn esasly hyýaly döredip bilmegimiz gerek, ony döretmek üçin sagdyn pikirlenmegimiz, beýnimizde sagdyn esasly pikirleri götermegimiz gerek eken. Adam diňe öz pikirleriniň önümidir, ol näme hakda pikir etse şoňa hem öwrülýär, durmuşyna hem pikirlerindäki zady çekýär. Egerde nämedir bir zada ýetmek isleýän bolsak, oňa hemişe ýetmegi başarjakdygymyz baradaky pikirden ugur almalydyrys.Biz haçanda beýnimizden ýaramaz pikirleri aýryp taşlan halatymyzda işlerimiziň ugruna bolmak mümkinçiligi has artýar.
Gadymy Hindistanyň pelsepewi mekdepleriniň biri hem ýoga mekdepleri bolup, olarda esasan “Durmuşda hakyky üstünlik gazanjak bolsaň ilki bilen zerur bolan tärleri işläp düzmeli we “sekiz ölçegli” ýol bilen hereket etmeli, ýagny ilki bedeniň hereketlerini kadalaşdyryp bilmeli we özüňi kämilleşdirmek üçin pikirleriňi, içki dünýäňi kämilleşdirmegiň üstünde yzygiderli işlemelidir” diýlip öwredilipdir. Ýagny pikiriň güýjüne has ir döwürlerden üns berlipdir.
Durmuşymyzdaky iň uly päsgelçilik beýnimizde göterýän negatiw pikirlerimiz, olary ýeňip bilmezligimizdir, olar esasynda döreýän gorkularymyzdyr. Şu sebäpler bilen bagly hem adam käte sussy pes ýagdaýa düşýär. Bular ýaly ýagdaýda adam näme etmegi, nähili ýol tutmagy bilmän galýar.Öz durmuşyny başga adamlaryň durmuşy bilen deňäp görýär we köplenç öz ýagdaýyndan göwni suw içmeýär.Aslynda bolsa gije-gündiziň dowamynda berlen 24 sagat wagt, dem alýan howamyz, ýaşaýan gurşawymyz hemme adam üçin hem birmeňzeş. Hat-da fiziki taýdan hem tapawudy ýok diýen ýaly.Ýöne kimdir bagtly, üstünlikli, kimler bolsa munuň tersi.Kimleriň durmuşy gözel, kimler bolsa diňe gün geçirmek bilen “meşgul”.Muňa sebäp näme? Bellik ol her kimiň maňlaýyna “ýazylan” takdyrydyr, ýazgytdyr?!Üstünlikli we şowsuz adamlaryň tapawudy nämede?! Belki olaryň iň esasy tapawudy pikirlenişindedir?!Elbetde!Gowy özgerişler diňe içki ruhy dünýäden daşky fiziki dünýä tarap bolýar. Häzirki wagtda bu düşünjeler kwant fizikasynyň alymlary tarapyndan hem subut edildi we tassyklandy.Içki dünýä ilkinjidir.Çünki her bir zat we obýekt fiziki dünýäde peýda bolmazdan ozal ol kimiňdir beýnisinde pikir, hyýal, gipoteza görnüşinde peýda bolýar.Soňra bolsa maddylaşýar, ýagny fiziki dünýäde döreýär.Bu kanunalaýyklyga esaslanyp şeýle netije çykarmak bolar: Ýagny biz öz durmuşymyzda diňe pikirlerimizde bar bolan zada eýe bolýarys.Isleýärismi ýokmy, bu hakynda bilýärismi ýokmy saglyk, özara gatnaşyklar, söýgi, pul, iş we başga zatlar barada her bir adam özüniň aň mazmunyndan gelip çykyp, öz reallygyny döredýär. Ilki bolup pikir peýda bolýar. Ol sözlerde aýdyňlaşýar.Soňra bolsa hereketlerimizde öz netijesini tapýar.Birnäçe gezek gaýtalanan hereket endige öwrülýär. Endikler gylyk- häsiýetiň kemala gelmeginde kesgitli rol oýnaýar. Gylyk-häsiýet bolsa adamyň durmuşyny emele getirýär. Diýmek pikirler gönüden-göni durmuşymyzyň mazmunyna täsir edýär. Mundan şeýle netije gelip çykýar: ýagny biz öz pikirlerimizi üýtgetsek durmuşymyz hem özgerýär. Ajaýyp dälmi?! Pikirlerimiz her hili özgerişleriň, üstünlikleriň açarydyr, bagtly we mazmunly durmuş geçirmegimiziň bilmegimiz gerek bolan möhüm syrydyr. Munuň üçin her birimiz özümiziň dünýä we özümiz baradaky garaýyşlarymyzy gaýtadan görüp çykyp, netijesizlerini özgertsek bes.Bu bir tarapdan aňsat ýaly duýulýar. Emma beýleki tarapdan kyndyr.Kynlygy şundan ybarat: adam öz durmuşyna täsir edýän düşünjelere düşünmeýär. Çünki olar ruhyýetimiziň aňsat böleginde saklanýandyr.Olara ýörite maşklar arkaly adam beýnisiniň sag intuwitiw ýarym şary arkaly täsir etmek bolar mümkin. Esasysy munuň alajy bar. Mundan peýdalanmak we peýdalanmazlyk – bu biziň saýlawymyzdyr. Ýadymyzda saklalyň her birimiz öz durmuşymyzyň awtorydyrys.
Pikirlerimiz biziň ruhy dünýämiziň subýekti bolup, şol bir wagtda öz material dünýämizi döretmegimiziň esasy obýekti bolup çykyş edýär. Pikirlerimiz şahsyýet hökmünde biziň özboluşlylygymyzy kesgitläp durýar. Öz pikirlerimiz esasynda biz özümizi döredýäris, sebäbi edilýän her bir pikiriň we onuň esasynda gelinýän her bir netijäniň materiallaşmak häsiýeti bardyr. Biziň üstünligimiz ýa-da şowsuzlygymyz biziň edýän pikirlerimize, pikirleniş meýdanymyzyň ululygyna baglydyr.
Pikir diňe özüne çuň duýgy ornaşan wagtynda özüniň güýjüne we ýitiligine eýe bolýar.Dil aýdyňlygy – aýdyň pikiriň netijesidir, aýdyň pikir bolsa hökman aýdyň formany döredýär. “ Näme hakda pikirlenýänligiňi aýt men saňa kimligiňi aýdaýyn” diýen jümle ýöne ýerden döremändir. Sebäbi adamyň pikirleri, pikirleniş usuly bilen pikiri daşyna çykarmak usulynyň arasynda aýrylmaz baglanyşyk bardyr, ýagny pikir nähili bolsa, ony daşyna çykaryş formasy hem şol hilidir. Negatiw pikirlerimiz arkaly öz başaryp biljek zatlarymyza çäk goýýarys, başarnyklarymyza serhet çekmek esasynda bolsa durmuşymyzy belli bir galypa salýarys. Ol bolsa bize hiç haçan islegimizdäki ýaly reallygy bermeýär. Netijede öz-özümizi az zatlar bilen kanagatlandyrmaga endik edýäris.
Nähilidigine garamazdan her bir pikir täsir ediji güýje eýedir. Jümleden gelejege hem. Biziň negatiw ýa-da pozitiw pikirlerimiz geljegimiziň nähili boljakdygyna sebäpkär bolup bilýär. Pikiriň täsir ediji güýje eýe bolmagynyň mümkinligi baradaky çaklamalar ýapon alymy Masaru Emotoda tejribe geçirmeklige gyzyklanma döretdi. Ol geçiren tejribesi esasynda adamyň pozitiw we negatiw pikirleriniň nähili derejede täsir ediji güýje eýedigini anyklady.Ol iki sany agzy ýapylýan gap alyp, olaryň hersine deň mukdarda gaýnadylan bürünç salýar. Gaplaryň gapagyny ýapyp, olaryň birine “ Sagbol ” diýen ýazgyny ýelmeýär we ol babatda gowy pikirde bolýar, gowy sözleri aýdýar. Beýlekisine bolsa “ Akmak ” diýen ýazgyny ýelmeýär, ol babatda erbet pikirde bolýar we erbet sözleri aýdýar. Gaplar 4 hepde dowamynda pikirler bilen “zarýadlanýar”. 4 hepdeden soň gaplary açyp, bürünjiň hilini anyklaýar. “Akmak” sözi ýazylan gapdaky bürünjiň “Sagbol” sözi ýazylan gapdaky bürünje seredende has beter zaýalanandygyny, ýakymsyz ysynyň bardygyny we tejribesi arkaly pikiriň täsir ediji güýje eýedigini anyklaýar.
Biziň oý-pikirlerimiz fiziki güýjümize hem uly täsir edýär. Meşhur psiholog Sýu Hedfild özüniň “Güýç psihologiýasy” atly kitabynda muňa degişli anyk deliller getirýär. Ýagny ol 3 sany erkek adam bilen tejribe geçirýär.Olara ynandyrmagyň fiziki güýje nähili täsir edýändigini barlap görýär. Netijäni bolsa dinamometr bilen ölçäp görýär. Tejribäni 3 hili ýagdaýda geçirilýär. Birinji tejribede Hedfild tejribä gatnaşyjylara dinamometri bar güýji bilen gysmagy buýurýar. Olaryň bar gysma güýji 101 funta barabar bolýar.Soňra synag edilýänleri gipnoz ýagdaýyna düşürýär, ýagny pikir täsiri esasynda olaryň juda ejiz, gowşakdygyna ynandyrýar. Netijede olaryň gysma güýji 29 funta barabar bolýar, ýagny adaty güýjüň 1/3-ne deň bolýar. Hedfild üçünji gezek tejribe geçirende synagdakylaryň özleriniň güýçlüdigine ynandyrýar.Netijede olaryň her biri 142 funta çenli gysmagy başarýar.Haçanda olaryň beýnisi güýç hakynda pikirler bilen doly bolanda olaryň fiziki güýji 50%-e çenli artypdyr.Biziň pikirlerimiz şunuň ýaly deňäp bolmajak güýje eýedir.
Awstriýaly lukman Georg Ridder pikiriň täsir ediji güýjüni öz tejribesinde bolan bir waka bilen şeýle teswirleýär: “ Gatnap bejergi alýan bir aýal näsagym bardy. Göwreli wagtynda oňa lukmanlar tarapyndan “ýatgynyň boýunjygynyň ragy” diýip kesel kesgitlemesi goýuldy. Ol 27 ýaşda bolsa-da lukmanlar keseli bejermek üçin ýatgyny aýryp taşlamaly diýen karara geldiler. Näsag bolsa muňa garşy boldy.Çünki ol öz göwnündäki ýaly ýanýoldaş tapypdy we ondan perzent görmek isleýärdi. Biz terapiýany başladyk we ol öz ýagdaýlaryny gözegçilige almagy başardy.Tutuş göwrelilik döwründe : “Ýatgymda kesel bar bolsa-da perzendimiň näsag bolup dogulmajagyna umyt bilen ynanýaryn” diýen pikir onda uly ynam döredipdi.Ýatgydan barlag üçin suwuklyk alynyp barlanýar we ol barlag birnäçe gezek hem geçirilýär.Netijeler bolsa hemişe hem kadaly ýagdaýda bolýar. Dogrum döwri golaýlaşyberende ol ýenede howatyrlanyp başlaýar. Çünki ol şol günlerde näsag çaga barada birnäçe düýşler görýär we onda şübheli pikirler döräp başlaýar. Ahyrky netijede çaga dogluş wagtynda gysylýar. Çagany hirurgiýa operasiýasy usuly bilen almaklyga giç bolupdy. Çaganyň sagdyn dogulmagy üçin lukmanlar ellerinden gelenini etdiler. Çaga kislorod ýetmezçiligini başdan geçirdi.Netijede çaga hem beden hem ruhy taýdan näsag bolup doguldy. Bu ýagdaýlaryň ählisi pikirleriň negatiwligi, ýagny olaryň gönükdirilen ýoly bilen baglydy. Çünki her bir pikir gowumy erbetmi öz netijesini görkezýär.”
Kesellänimizde diňe dermanlar kömek berýärmikä ýa-da onda pikirlerimiz we duýgularymyz hem rol oýnaýarmyka!? Lukmanlar pozitiw pikirleriň adamda özüne bolan ynam duýgusyny döredýändigini, özüne ynamly adamlaryň immunitetiniň güýçli bolýandygyny nygtaýarlar. Pikirlerimiz biziň fiziologik sagdynlygymyza we kesellän wagtymyzda ulanylýan preparatlaryň netijeli bolmagyna özüniň položitel täsirini ýetirýär. Käbir keselleriň bejergisi babatynda häzirki zaman lukmançylygynyň gazanan ýokary netijeleri hem ejiz gelýär. Maddy ýagdaýyny hasaba almazdan seretsek häzirki wagta çenli bejergisi tapylan kesellerden hem ýogalýan adamlar bar. Sebäbi dermanlaryň hem 100% derejede täsir etmegi ilkinji nobatda hassanyň ruhy dünýäsiniň sagdynlygy, ýagny onuň oňyn pikir-garaýyşlary, özüne bolan ynamy bilen baglydyr. Häzirki wagtda farmasewtika senagatynda dermanlar öz täsir ediş derejesi boýunça dürli kategoriýalarda öndürilýär.Oňa aýdyň düşünmek üçin ähli öndürilýän dermanlary şertli ýagdaýda 4–A, B, C, D kategoriýa bölüp göreliň.Mysal üçin A kategoriýadakylar 100% derejede täsir edýär.B kategoriýadakylar 75% derejede, C kategoriýadakylar 50 % derejede täsir edýär. D kategoriýada öndürilýän dermanlar bolsa umuman täsir etmeýär, ýagny olar fiziologik ergin ýaly bir zat.Peýdasy hem ýok zyýany hem ýok.Onda ol dermanlar nähili täsir edýärkä?! Çünki näsag adam ol dermany kabul edende özüniň gowulaşjagyna ynanýar,ýagny özüniň pozitiw pikiri bilen öz-özüni bejerýär. Bu bolsa medisinada plaseboterapiýa diýip atlandyrylýar.Häzirki wagtda lukmanlaryň köpüsi özleri hem bilmedik ýagdaýynda plaseboterapiýa bilen meşgullanýar. Emma näsag gowulaşjagyna şübhe bilen garasa hiç hili terapiýa hem oňa täsir edip bilmez. Özüne ynamly, pozitiw pikirleri serinde göterýän adamlar az keselleýärler, olar kesellände-de tiz gutulýarlar. Bu babatda Artyknur Nohurow özüniň “Maşgala psihologiýasy” kitabynda şeýle belleýär: “Lukmana ýüz tutanda “Öýkeniňde howply çiş döräpdir, kesmeseň boljak däl”, ýene biriniň aýagyna şikes ýetip iriňlände (osteomiýelit) “Aýagyňy kesmeseň bolanok” diýende näsaglaryň operasiýadan ýüz öwrüp, özlerinde ýaşaýşa, geljege, sagaljakdyklaryna bolan uly ynamlary, ruhubelentlikleri, erjellikleri bilen bu derde garşy göreşip,ondan halas bolýan, ýagny howply çişiň ýa-da osteomiýelitiň öz-özünden ýok bolýan ýagdaýlary seýrek bolsa hem hakykatdyr”. Diýmek adam üçin iň esasy terapewt onuň aňydyr, onda göterýän pikirleridir.
Rim imperiýasyny dolandyran beýik filosof Mark Awreliý adamyň pikirini, onuň netijesini 9 sözde taryplapdyr: “Durmuşymyz- biziň ol hakda edýän pikirlerimizden özge zat däldir” Hakykatdan hem. Eger bagt hakynda pikir etsek, özümizi bagtly duýýarys. Eger bizi gaýgyly pikirler gurşap alsa, gamgynlyga düşýäris. Pikirlerimizi gorky eýelese gorkýarys. Eger kesel hakynda pikir etsek, kesellemegimiz şübhesizdir.Saglyk hakda pikir etsek ol amala aşýar. Şowsuzlyk hakynda pikir etsek, biz ýeňlişe sezewar bolýarys.Pikirlerimiz bizi dolandyrýar. Şonuň üçin pozitiw pikirlenmäge çalşyň, pikirleriňiziň sagdyn bolmagyny gazanyň. Çünki her bir pozitiw pikirimizde özboluşly bir ruhy güýç bardyr. Şol ruhy güýç hem özümize bolan ynam duýgysyny döredýär. Ol duýgy bolsa biziň üstünliklerimiziň gözbaşydyr, sagdyn ýaşaýşymyzyň, manyly durmuşymyzyň iň esasy we iň ygtybarly sütünidir!
Azat HIMMETOW, Seýitnazar Seýdi adyndaky TDMI-niň geografiýa we ony okatmagyň usulyýeti kafedrasynyň mugallymy.