“Mugallymlar güni we hepdesi” baradaky makalamyza dowam edýäris. Biz geçen bölümimizde Nurmyrat Saryhanowyň “Kitap” hekaýasyndaky “Mugallymyň beren sözi” düşünjesi hakynda garaýyşlarymyzy gysgajyk beýan edipdik. Bu bölümde bolsa türkmen halk şahyry Kerim Gurbannepesowyň “Mugallymyň sözi” diýen goşgusyndaky düşünjeleri gözden geçirmgi ýerlikli hasapladyk.
“Mugallymyň sözi-Watanyň sözi,
Ol sözde ýerleşýär dünýä dek mazmun.
Mugallymyň sözi kanun mekdepde,
Mugallymyň sözi öýde-de kanun.”
Mazmun taýyndan gaty giň we çuň (uly) bolan “mugallymyň sözi” bilen “Watanyň sözüniň” ýan-ýan getirilmeği ýöne ýerden däldir. Bilnişi ýaly, adamzat nesli üçin Mugallym we Watan düşünjeleri mukaddes düşünjelerdir. Şonuň üçin türkmeniň tejribeli şahyry Kerim Gurbannepesow olaryň sözüni deňderejeli hasaplaýar.
Türkmenleriň gadymdan gelýän paýhasyna görä, Söz → kanundyr. Pedagogik paýhasa görä-de, Mugallymyň sözi → kanundyr. Şeýle düşünjäni ussat şahyrymyz öz goşgusynda jaýdar görnüşde berip bilipdir: “Mugallymyň sözi kanun mekdepde, Mugallymyň sözi öýde-de kanun”. Bu bolsa şahyrymyzyň örän uly we göwnejaý başarnygydyr. Başgaça aýdylanda, bu setirler çeperçilik taýdan-da, mantyk taýdan jüpüne düşüpdir. Galyberse-de, gürrüňi edilýän setirleriň pedagogik taýdan-da özüne ýeterlik agyrlygy bardyr.
Goşgynyň setirlerine salgylansak, “mekdep” bilen “öý” düşünjesini-de baglanyşdyrýan serişdäniň-de mugallymyň “kanun sözüdigine” anyk göz ýetirip bilýäris. Bu söz goşgy setirlerinde gürrüňi edilýän iki ýer üçin-de deňderejelidir. Başgaça aýdylanda, “mugallymyň sözi” okuwçylar üçin mekdepde-de, öýde-de “kanun” ýaly jogapkärçiligi talap edýän sözdür.
Bu ýerde şahyryň mamladygyny ýörite bellemek isleýäris. Hakykatdan hem, mugallymyň sözi çagalar üçin “kanundyr”. Beýleki tarapdan-da, bu “kanun”, tälim-terbiýäniň talabydyr.
Çagalyk döwrüniň özboluşly bilesigelijiligi bilen ýüze çykýan “jedelleriniň” bardygy jedelsizdir. Muny çömekde-de mugallymyň roly uludyr. Munuň şeýledigine şahyryň aşakdaky setirlerinden-de göz ýetirmek mümkin:
“Mugallym şeý diýdi!- diýer çagalar,
Mugallym diýdimi – kesiler jedel.
Mugallym aýdan sözün gaýtalap,
Çagalar daň bilen mekdebe gider.”
Ýokardaky setirlerden gelip çykýan anyk netijeleriň biri-de “mugallymyň sözüniň” “jedel kesijiligidir”. Mugallym → jedel çözüjidir. Başgaça aýdylanda, “mugallymyň sözi” anykdyr, şüphesizdir, onuň sözünde jedele orun ýokdur.
Mugallym, çagany mugallyma çenli ösdürip ýetişdirip bilýän hünärmendir. Muny tejribeli şahyrymyz Kerim Gurbannepesowyň aşakdaky setirlerinden görüp bilýäris.
“Mugallymyň aýdan sözün gaýtalap,
Çagalar ýene-de mekdepden gaýdar.
Onsoň çagalar hem mugallym bolup,
Ol sözi geljekki nesile aýdar.”
Ýokardaky goşgudan şeýle netije gelip çykýar: Mugallym → ähli hünärmenleri, şol sanda mugallymlary-da ýetişdiriji şahsyýetdir. Gysgaça aýdylanda, mugallym – ähli hünärleriň hünärmenidir.
“Ýaşar, işlär ýörer, mugallym sözi,
Mugallymyň sözi Watana ömür,
Şeýdip mugallymyň aýdan sözüni,
Asyrdan asyra äkider döwür.”
Şahyryň “Mugallymyň sözi” diýen goşgy setirlerinden ugur alyp, şeýle netijä gelmek bolýar:
1.“Mugallymyň sözi” asyrdan asyra, nesilden nesle geçiji sözdür.
2.“Mugallymyň sözi” hünärmenleriň dowamat sözdür.
3.“Mugallymyň sözi” hemişelik galyjy sözdür.
(Dowamy bar)
Berdi Saryýew,
Ankara uniwersitetiniň türkmen dili mugallymy;
Gülälek Nurmuhammedowa,
Azady adyndaky Türkmen milli dünýa dilleri institutynyň türk dili mugallymy